Dynamiek-tekens in bladmuziek uitgelegd
Gepubliceerd op donderdag 14 maart 2019
Je hebt vast wel eens gehoord van iemand die met veel gevoel een liedje speelt of zingt. Dit muzikale gevoel creëer je niet alleen met tempo, ritme, een melodie en wat mooie woorden. Ook het gebruik van dynamiek is erg belangrijk. In dit blog voor beginners leg ik uit wat dynamiek in muziek is, hoe dit met dynamiek-tekens en -termen in bladmuziek genoteerd wordt en hoe je zulke dynamische symbolen moet interpreteren. Denk bijvoorbeeld aan bekende aanduidingen als ‘piano’ (p) en ‘forte’ (f).
- Vooraf
- Dynamiek in de muziek
- Dynamische tekens en termen in bladmuziek
- Kleine contrasten
- Variëren met dynamiek
- Interpretatie van dynamiek
- Oefenen
- Zie ook
Vooraf
Als je nog weinig of niets weet van noten lezen en muziektheorie, dan kan het een goed idee zijn om (nu of straks) ook ons algemene blog over noten leren lezen erbij te pakken!
Dynamiek in de muziek
Veel instrumenten hebben de mogelijkheid om hard of zacht te spelen, zonder eerst aan een volumeknop te hoeven draaien. Denk bijvoorbeeld aan een piano: hoe harder je een toets aanslaat, hoe luider de toon klinkt. Ook met je stem kan je makkelijk schakelen tussen schreeuwen en fluisteren. In de muziek wordt dit sterk of zacht spelen van muziek ‘dynamiek’ genoemd.
Dynamische tekens en termen in bladmuziek
Om het verschil in sterk en zacht op te schrijven, zijn er in de muziek veel verschillende termen, symbolen en afkortingen. Zo kan een componist precies laten weten wanneer hij wil dat er sterk of zacht, heel zacht of heel sterk wordt gespeeld. Deze termen en afkortingen zijn, zoals bijna alle muzikale notaties in de bladmuziek, in het Italiaans.
pp = pianissimo = heel zacht
p = piano = zacht
mp = mezzo piano = matig zacht
mf = mezzo forte = matig sterk / hard
f = forte = sterk /hard
ff = fortissimo = heel sterk
Meestal worden in een partituur de afkortingen gebruikt om dynamiek te noteren, omdat deze makkelijk zijn om te lezen en natuurlijk minder ruimte in beslag nemen. Sommige componisten gebruiken nog meer varianten dan de hierboven genoemde lettercombinaties. Zo kan je een enkele keer ook wel ppppp of ffffff tegenkomen. Je kan zelf wel raden wat er dan van je verwacht wordt.
Kleine contrasten
In een melodie kan het soms van belang zijn dat slechts één noot of een klein aantal noten wat sterker wordt gespeeld. Deze kleine contrasten kan de componist aanbrengen door de symbolen van Sforzato (sFz) en Sforzando (sf) te noteren. Er is een klein verschil tussen deze termen; bij Sforzato is de versterking in dynamiek meer plotseling dan bij Sforzando. Waar de dynamische verandering bij sFz en sf nog plaatsvindt bij één of meerdere noten, brengt de term fortepiano (fp) zelfs een verschil in dynamiek aan binnen de duur van een noot. Bij fp leg je de nadruk namelijk op het begin van de noot, maar speel je de rest juist zacht. Daarnaast is er nog een veel gebruikte dynamische aanduiding voor precies één noot: het accent. In de Nederlandse taal gebruiken we accenten om bijvoorbeeld het verschil tussen één en een duidelijk te maken; in muziek is dit hetzelfde principe. In plaats van een streepje wordt hier het > symbool boven of onder een noot geplaatst. Dit geeft aan dat je die noot moet benadrukken.
Variëren met dynamiek
Wanneer er in een maat of passage meerdere dynamiek-tekens staan zoals in de afbeelding hieronder, moet je snel schakelen van sterk naar zacht. Hier moet je veel mee oefenen om dit echt correct te kunnen doen. Niet bij elke maat staat echter aangegeven hoe sterk deze gespeeld moet worden. Dan moet je dus dezelfde sterkte aanhouden tot er een nieuw symbool staat vermeld. In de afbeelding is de overgang van f naar p heel direct, en zul je een duidelijk verschil horen, maar soms wil de componist dat zijn muziek geleidelijk overgaat van zacht (‘overgangsdynamiek’), naar sterk, of andersom. Hiervoor gebruikt de componist Crescendo en Decrescendo. Crescendo is afgeleid van het Italiaanse woord voor groeien, decrescendo betekent precies het tegenovergestelde. De symbolen die hiervoor worden gebruikt kun je in de afbeelding hieronder zien.
Links: van forte naar piano. Rechts: Crescendo (boven) en Decrescendo (onder).
Interpretatie van dynamiek
Ondanks dat componisten vaak veel dynamiek-symbolen gebruiken tijdens het componeren, kan een muziekstuk toch op meerdere manieren worden geïnterpreteerd. Het karakter van de uitvoerende muzikant of luisteraar heeft hier invloed op. Zo kunnen twee pianisten die hetzelfde muziekstuk uitvoeren, het toch heel anders laten klinken. Muzikanten gebruiken dynamiek vaak om gevoel in hun spel te leggen. Het variëren tussen sterk en zacht kan je doen op een manier die jij mooi vindt. Ook kan je in de loop der tijd je eigen stijl ontwikkelen; je speelt Mozart, maar mensen horen jou. Dit is wel iets waar je mee uit moet kijken. Het ontwikkelen van een eigen stijl kan namelijk ook leiden tot verkeerde interpretaties of het compleet negeren van dynamische tekens. Als muzikant wil je ook niet dat al je muziek hetzelfde gaat klinken en daardoor misschien zelfs oppervlakkig wordt. Daarom is het van belang om bij het instuderen van een nieuw muziekstuk eerst nauwkeurig te letten op dynamische verschillen en accenten. Ook dit kan je goed vergelijken met hoe je woorden en zinnen leest: eerst leer je hakken, plakken en hoe je met klemtonen om moet gaan, daarna begin je pas boeken te lezen.
Oefenen
Het correct spelen van dynamische symbolen kan je doen in een aantal stappen.
- Zorg eerst dat je de noten van je nieuwe muziekstuk goed kent.
- Let vervolgens goed op alle dynamiek-tekens die je tegenkomt in je partituur en overdrijf deze eerst tijdens het oefenen. Zo kan je een goed hoorbaar verschil aanbrengen tussen bijvoorbeeld piano en mezzopiano, forte en fortissimo.
- Als je door stap 2 goed weet hoe de dynamische niveaus zich tot elkaar verhouden, kan je er een geheel van maken. Nu kan je ook je eigen interpretatie aan het muziekstuk geven.
- Ook het luisteren naar versies van andere muzikanten kan je verder helpen bij de afronding van het instuderen.
Zie ook
» Muziektheorie & Noten lezen: je leert het hier!
» Muziektheorie: móet je dat leren als muzikant?
» Drumnotatie 101: tips & tricks voor beginners
» Gitaartabs leren lezen
» Algemene educatieve muziekboeken
» Alle muziekboeken
» Muziekpapier
» Bladmuziek-toebehoren
» Muziekinstrumenten
Nog geen reactie...