Hiphop-geschiedenis: meer dan alleen rappen

Hiphop is meer dan alleen rappen, en meer dan alleen een muziekstijl. Het is van oorsprong een subcultuur, waarvan muziek en dans belangrijke onderdelen zijn. De wortels liggen in Amerika. Daar is het in de jaren zeventig ontstaan, om vervolgens over te waaien naar Europa. Het begon als underground-beweging, maar is inmiddels mainstream. In dit artikel duiken we in de hiphop-geschiedenis!

• Meer dan rappen
• South Bronx
• DJ Kool Herc
• Turntablists
• Hiphop in Nederland
• Op het Leidseplein
• Commercie doet intrede
• Blenden
• Vooraan beginnen
• Hiphop-dans
• Rap, rijm en slang
• Zie ook

Meer dan rappen

De meeste mensen associëren hiphop met rappen: de gesproken of half gezongen rijmende teksten met ritmische begeleiding. Die associatie met rap is begrijpelijk. Want van alle elementen die samen hiphop maken, is het rappen het meest prominent aanwezig en het verst doorgedrongen in de mainstream popmuziek. Ook in andere muziekstijlen wordt nu gerapt. Maar hiphop, zeker in zijn oorspronkelijke vorm, is veel meer dan rappen alleen. Het is van oorsprong een ‘underground’ subcultuur met meerdere onderdelen. Deze subcultuur heeft zich binnen enkele decennia ontwikkeld tot een mainstream fenomeen, waarvan de verschillende onderdelen min of meer ieder een eigen koers zijn gaan varen. Wat zijn dan die onderdelen van de hiphop? Deze vier ‘pijlers’ van de hiphop worden het meest genoemd: rapping (en beatbox), dj’ing, graffiti en breakdance. Overigens is hiphop volgens kenners zelfs nog meer dan alleen die vier genoemde onderdelen: hiphop is een cultuur, een manier van denken en leven. Afrika Bambaataa, een van de hiphop-grootheden van het eerste uur, noemt Peace, Unity, Love en Having Fun als de kernwaarden van hiphop. We praten over hiphop met Jeffrey Roberts, hiphop-pionier, dans/muziekdocent en choreograaf. Jeffrey hoorde begin jaren tachtig bij de groep jongeren die in Nederland de hiphop introduceerden, overigens zonder te weten dat het hiphop heette. “Je deed gewoon na wat je de Amerikanen zag doen. Pas jaren later kwamen we erachter dat het de naam hiphop had.”

South Bronx

Hiphop is in de jaren zeventig ontstaan in New York. Om precies te zijn: in de arme wijk de Bronx, waar destijds vooral Afro-Amerikanen en Latino’s woonden. Daar heeft hiphop zich ontwikkeld tot een subcultuur, om zich vervolgens te verspreiden over de Verenigde Staten en rest van de wereld. Overigens werd de basis voor hiphop gevormd in Brazilië, waarna het overwaaide naar Jamaica en van daaruit naar de Verenigde Staten. In de mainstream muziek van die jaren voerde disco de boventoon. In de underground zag je vooral rastafari, een uit Jamaica stammend geloof met allerlei gebruiken en rituelen. Een van die gebruiken was het zogeheten toasten. Dit is geïmproviseerd snel rijmend praten, met instrumentale begeleiding. De oorsprong van het rappen ligt in dit toasten. Nu we het toch in historisch perspectief bekijken, zou je kunnen zeggen dat de roots van hiphop nog verder terug in de geschiedenis liggen. In de jaren dertig werden al dansen uitgevoerd waar duidelijk elementen van breakdance in zaten. Namelijk het naar de grond gaan en weer omhoog komen. Maar dat heette toen uiteraard geen breakdance. Ook het rappen kent een vroege voorvader. In veel oude blues werd niet echt gezongen, maar ritmisch op rijm gepraat. Dat gebeurt trouwens ook al eeuwenlang in Afrika. Maar in de South Bronx is het allemaal echt begonnen. Maar daar werd niet meteen de naam hiphop aan verleend, dat kwam pas later. De woorden ‘hip hop’ komen (mogelijk!) uit een nummer van Keith ‘Cowboy’ Wiggins, die als rapper verbonden was aan de act van Grandmaster Flash and the Furious Five.

DJ Kool Herc

De ‘godfather’ van de hiphop is de in Jamaica geboren dj Clive Campbell, bekend onder de artiestennaam DJ Kool Herc. Op zijn dertiende kwam hij in de Bronx wonen. Hij ontwikkelde zich tot dj en begon met het organiseren van zogeheten block parties, zeg maar ‘wijkfeesten’. Die block parties hadden een functie, zowel in Jamaica als in de Bronx. Het heeft alles te maken met de gangs (bendes), die geregeld met elkaar op de vuist gingen. De block parties boden hen een alternatief voor het geweld, namelijk door niet tegen elkaar te vechten maar tegen elkaar te dansen, de zogeheten dance battles. DJ Kool Herc was een bijzondere dj. De meesten van zijn collega’s draaiden voornamelijk disco. Kool Herc daarentegen draaide vooral andere muzieksoorten, zoals funk, rock en latin. Deze platen draaide hij niet zomaar, want hij draaide voornamelijk de zogeheten breaks uit die platen en mixte die aan elkaar. Breaks zijn de ‘kale’ gedeeltes in een nummer waar de drums duidelijk naar voren komen. Op die breaks werd gedanst, vandaar de naam breakdance, een van de genoemde pijlers van de hiphop. Niet alleen die breaks maakten Kool Herc bijzonder als dj. Tijdens het draaien van muziek trad hij op als MC, wat staat voor ‘Master of Ceremonies’ of ‘Mic Controller’. In de hiphop staat MC’ing voor rappen, geënt op het genoemde toasten op Jamaica.

Turntablists

De feesten van Kool Herc waren een groot succes en vele dj’s volgden zijn voorbeeld. Enkele bekende namen zijn Afrika Bambaataa en Grandmaster Flash. Zij gaven block parties in andere delen van de Bronx. Zonder het te beseffen, legde Kool Herc met zijn feesten de grondslag voor de hiphop-cultuur met al zijn elementen. De eerste rappers (MC’s genoemd) traden op tijdens de feesten van Kool Herc. Dansers (door Kool Herc B-Boys en B-Girls genoemd) dansten op de breaks die hij draaide. En er werden flyers gemaakt in graffiti-stijl. Kool Herc zelf legde de basis voor het hiphop-dj’en, een kunstvorm die zich in de jaren daarna in verschillende richtingen ontwikkelde. Een voorbeeld van dat laatste zijn de zogeheten scratch-dj’s, ook turntablists genoemd. Overigens is het scratchen (de naald van een pick-up ritmisch laten ‘krassen’ op een plaat) een uitvinding van een andere hiphop-grootheid, Grand Wizard Theodore, die dit bij toeval ontdekte. Scratch-dj’s richten zich op het maken van muziek met behulp van platen en draaitafels. Door middel van verschillende technieken, zoals scratchen en beatjuggling, creëren ze ritmes. Vaak ondersteunen deze dj’s rappers bij hun optredens, doen ze scratches op hiphop-albums of werken ze samen met muzikanten uit andere stromingen.

Hiphop in Nederland

Het is interessant om een uitstapje te maken naar het ontstaan van de hiphop in Nederland, samen met hiphop-pionier Jeffrey Roberts. Jeffrey is geboren in Suriname en verhuisde op zijn twaalfde naar Nederland. “Als kind interesseerde ik me al voor dans en muziek. Ik werd vooral geïnspireerd door de soepele en fijne bewegingen van James Brown, de grondlegger van de funk.” Eind jaren zeventig beleven de funk en de daarbij horende dansstijl hun hoogtijdagen in Nederland. Kort daarna beginnen de elementen van de hiphop over te waaien vanuit Amerika naar Europa. Als danser raakt Jeffrey gefascineerd door B-Boying, toen nog electric boogie genoemd en wat later bekend werd als breakdancing. “In diezelfde periode kwam ook de graffiti vanuit Amerika naar ons land, herinnert Jeffrey zich. “Met name jongeren in Amsterdam en Rotterdam waren hiermee bezig. Nu wilde het geval dat de Amsterdamse jongeren over het algemeen rijkere ouders hadden, die op vakantie konden gaan naar de Verenigde Staten. Daar zagen ze de gevorderde technieken die de Amerikanen gebruikten. Of hun ouders namen graffiti-boeken mee. Daardoor was de graffiti van Amsterdam destijds bekender dan die van Rotterdam.”

Op het Leidseplein

De uit Amerika overwaaiende elementen uit de hiphop-cultuur worden in Nederland vooral door Surinaamse jongens opgepikt. “Meestal deed je één of twee van die onderdelen”, vertelt Jeffrey. “Zelf richtte ik me samen met enkele anderen op dansen, rap en graffiti. We waren vooral geïnspireerd door het dansen dat we in 1982 hadden gezien in de film Wild Style.” Het is allemaal nog ‘underground’ wat de Nederlandse jongens doen. Maar daar komt snel verandering in. “In 1982 gaf onze groep een optreden op het Leidseplein in Amsterdam, wat het nodige teweegbracht. Dat begon met een fotoreportage van fotografe Patricia Steur, die in Nieuwe Revu werd gepubliceerd. Daarna barstte de bom en binnen de kortste keren werden we uitgenodigd in de show van Sonja Barend, waar destijds heel Nederland op zaterdagavond naar keek. We heetten toen nog The Perfect Combination, later werd dat Electric Boogie Men en nog veel later Dynamic Rockers. Door dat optreden bij Sonja waren we ineens niet meer underground, maar in één klap mainstream.”

Commercie doet intrede

In de jaren tachtig ontwikkelt hiphop zich wereldwijd van een underground subcultuur tot een mainstream fenomeen. Dat heeft verschillende gevolgen. Platenmaatschappijen zien een aantrekkelijke bron van inkomsten en daarmee doet de commercie zijn intrede in de hiphop. Begin jaren negentig raakt het dansen op de achtergrond en wordt dit weer meer underground. Het rappen komt steeds meer op de voorgrond en lijkt zich los te weken van zijn hiphop-roots. Het zijn ook de rappers die het grote geld verdienen. Een aantal van hen gaat zich daar ook naar gedragen en etaleert het typische ‘nouveau riche’ gedrag: ‘nieuwe rijken’ die opzichtig en kwistig met hun geld omgaan. Begin jaren negentig heeft de Nederlandse hiphop-beweging het moeilijk. Ze zien de weelderige rijkdom van de Amerikaanse rappers, maar komen zelf vaak financieel tekort om een eigen studio in te richten waar ze producties kunnen maken. “Sommigen kwamen daardoor op het slechte pad”, weet Jeffrey. “Dat deed het imago van de Nederlandse hiphop geen goed en ik zie het als een zwarte periode voor de hiphop-scene.” Kortom, zowel wereldwijd als in Nederland zetten mensen begin jaren negentig vraagtekens bij de integriteit van hiphop en alles wat daarmee te maken heeft. Maar halverwege de jaren negentig keert het tij. Daarin is een belangrijke rol weggelegd voor Run D.M.C. Deze formatie had in 1986 al een hit gescoord met Walk This Way. In 1997 scoorden ze een enorme hit met een remix van It’s Like That. “Door Run D.M.C. kwam de dans weer naar de voorgrond”, zegt Jeffrey. “En deze formatie bracht verschillende bevolkingsgroepen bij elkaar. Mede door Run D.M.C. ging hiphop weer de goede kant op. Je ziet rond die tijd ook een element van vrolijkheid in de hiphop komen, bijvoorbeeld in de opkomst van de funny rap.”

Blenden

De vier belangrijkste pijlers van hiphop (rapping, dj’ing, graffiti en breakdance) hebben zich in de loop der jaren verder ontwikkeld en zijn deels een eigen leven gaan leiden. Ook hebben ze zich gemend met andere muziek- en kunstvormen. “Dat is prima”, vindt Jeffrey. “Kunstvormen moeten met elkaar ‘blenden’, dan ontstaan er weer nieuwe dingen. Zo is het altijd al gegaan.” De onderdelen van hiphop zijn ook al in het Nederlandse kunstonderwijs doorgedrongen. Zo is Jeffrey als docent muziek en dans verbonden aan verschillende mbo-scholen, waar hij leerlingen de beginselen bijbrengt van de verschillende disciplines binnen hiphop.

Vooraan beginnen

Een niet-ingewijde in de hiphop-cultuur zal zich verbazen over het grote aantal substromingen. “Voor een niet-kenner lijkt binnen hiphop alles op elkaar. Maar als je je erin verdiept, zie je de verschillen”, aldus Jeffrey. Ook opvallend is het feit dat het allemaal erg precies komt in hiphop, in elk onderdeel. En dat is toch wel wonderlijk voor iets wat als underground subcultuur is begonnen. “De disciplines binnen hiphop kennen best veel regels en vergen veel training”, beaamt Jeffrey. “Maar dat heeft alles te maken met het feit dat je wilt dat het overkomt wat je doet. Dat mensen geboeid zijn én snappen wat je bedoelt als hiphop-artiest. En dat ze je kunnen plaatsen. Als pioniers hebben wij het achterstevoren geleerd, zoals dat eigenlijk altijd gaat met arme bevolkingsgroepen. Je ziet iets en dat probeer je met je beperkte middelen na te doen. Daar kunnen mooie dingen uit ontstaan, maar het is niet altijd de meest efficiënte manier om iets te leren. Via internet en door middel van cursussen kun je tegenwoordig gewoon vooraan beginnen, zodat je sneller resultaat hebt. Maar als je iets in de hiphop wil doen, doe dan vooral wat je zelf wilt. Dan is het des te meer underground en zo is hiphop ook begonnen.”

Zie ook

» Wat is scratchen?
» Synthesizer: geschiedenis, soorten & tips
» Jazz – Geschiedenis en kenmerken van een rijke muziekstijl
» Geschiedenis van de zangtechniek
» Geschiedenis van het DJ’en
» Geschiedenis van het drumstel
» Muziekgeschiedenis: House

Geschiedenis van het DJ’en Gangstarap – Geschiedenis van deze beruchte muziekstroming Interview Janick Megroot: Techno-dj Britpop in de jaren 90: kort maar krachtig Baxpertise van Bas: hiphop én Special Care Wat is scratchen?