Hardrock en heavy metal – Geschiedenis en kenmerken

In dit artikel verdiepen we ons in de hardrock. En daarmee ook in de heavy metal, want die is daar nauw aan verwant. Wat is hardrock? Hoe speel je goede hard rock? En wat hebben klassieke muziek en jazz ermee te maken?

• Overwinningsgevoel
• Power en theater
• Naast de bioscoop
• Theatrale muziek
• Uit je lijf en puntig
• Snelheid in je bagage
• Onderschat slaggitaar niet
• Luister naar klassiek
• Goed om te weten
•     Jazz en hardrock
•     Klassieke muziek en hardrock
•     De beste hardrockzangers
•     Van powerchords tot Flamenco
•     Volume en kwaliteit van het geluid
• Zie ook

Overwinningsgevoel

“Goede hardrock geeft je als toeschouwer een overwinningsgevoel. Het gevoel dat je de hele wereld aankan”, zegt bassist en muziekkenner Barend Courbois. “Je bent even in een fantasiewereld, waardoor je helemaal los komt van je zorgen en dagelijkse beslommeringen. Dat gevoel moet een hardrockmuzikant aan zijn publiek kunnen geven.” Die muzikant moet zich daar ook voortdurend bewust van zijn, vindt Barend. “Enerzijds moet je serieus met je muziek bezig zijn en gewoon heel goede muziek maken. Anderzijds moet je daar weer niet te ver in doorschieten. Goede hardrock heeft ook humor en zelfspot. Het is bedoeld om mensen te vermaken en ze een goed gevoel te geven. Iemand als zanger David Lee Roth van Van Halen had dat heel goed begrepen. Hardrock is absoluut niet bedoeld om depressief van te worden, integendeel.” Dit artikel gaat over hardrock en heavy metal. Het verschil tussen deze beide muziekstijlen is overigens minimaal, er is geen strakke scheidslijn te trekken. Je zou kunnen zeggen dat de ingrediënten van hardrock in heavy metal nog zwaarder zijn aangezet. Omwille van de leesbaarheid spreken we in dit artikel steeds van hardrock. De meeste dingen die we over hardrock zeggen, gelden ook voor heavy metal.

Power en theater

Hoe omschrijf je hardrock? Om het eenvoudig te houden: het is muziek die met veel power wordt gespeeld en die gepaard gaat met de nodige dosis theater. Deze ingrediënten maken van hardrock muziek met een grote impact. “Die power moet niet komen van hoog opgedraaide volumeknoppen”, vindt Barend. “Maar uit de handen, armen, hersenen, kortom het hele lijf van de muzikanten. Goed gespeelde hardrock heeft ook power als het niet versterkt is. Neem een formatie AC/DC. Dat is muziek met heel veel kracht en dat komt allemaal uit de lijven van die kleine mannetjes.” Als je het mooi wil zeggen: hardrock is de samensmelting van blues en opera. Blues omdat daar de wortels van de rock en hardrock liggen. En opera vanwege het theater en de Italiaans aandoende dramatiek. Hardrock is ook Duitse Pünktlichkeit, omdat het heel strak en gedisciplineerd gespeeld moet worden. De Engels/Keltische invloeden hoor je terug in bepaalde toonladders, waar vanuit een ver verleden ook weer Arabische invloeden in zitten. “En daar voegt een band als Van Halen nog het naoorlogse bigband-gevoel aan toe, swingende jazz dus”, aldus Barend.

Naast de bioscoop

Zoals gezegd, de wortels van de rock en hardrock liggen in de blues. Die blues-invloeden hoor je ook terug. Heavy metal komt eigenlijk weer voort uit de hardrock. Wie heeft de heavy metal ‘uitgevonden’? Die credits komen toe aan de formatie Black Sabbath, met zanger Ozzy Osbourne. Aanvankelijk was Black Sabbath een bluesband (met een andere naam), die maar geen publiek kon krijgen. Het verhaal gaat dat de band geregeld optrad naast een bioscoop waar horrorfilms werden vertoond. De bioscoop zat iedere avond vol en bij de muzikanten kwam niemand kijken. In de muziek bij de horrorfilms hoorden de mannen van Black Sabbath iets bijzonders. Namelijk een specifieke, steeds terugkerende akkoordenwisseling. Die was gebaseerd op de verminderde kwint (precies een halve octaaf). Dus bijvoorbeeld van een E naar een Bb (in plaats van een B, de kwint dus). In vaktermen: de tritonus (de afstand bedraagt drie hele toonafstanden). Deze interval klinkt mysterieus en onheilspellend. Speel maar eens een e en dan een bes. Of een Emineur-akkoord en dan een Bb-mineur akkoord. De Franse componist Camille Saint-Saëns gebruikt de tritonus in zijn compositie Danse Macabre (1874), waarbij de hoogste vioolsnaar niet in E gestemd is, maar een halve toon lager (Eb). De tritonus zit ook in het lied Maria in West Side Story, gecomponeerd door Leonard Bernstein. Hoe dan ook, de mannen van Black Sabbath leek het de moeite waard om de tritonus in hun muziek toe te passen. En dat leverde hen in begin jaren zeventig de hit Sabbath Bloody Sabbath op.

Uiteraard is de tritonus geen vast ingrediënt voor hardrock, maar Black Sabbath wordt wel beschouwd als de grondlegger van de hardrock/heavy metal (vaak kortweg metal genoemd). Ze waren de eersten die een heel andere weg insloegen dan de toenmalige op flowerpower geïnspireerde popmuziek. Hardrock en met name heavy metal zijn sterk verbonden met een fantasiewereld. Horror kan een ingrediënt zijn, maar dat hoeft lang niet altijd zo te zijn. Bij een formatie als Iron Maiden is dat duidelijk wel het geval. Maar er is ook genoeg vrolijke hardrock, waar helemaal niks engs aan is.

Theatrale muziek

Na Black Sabbath kwamen andere hardrock-/heavy metal-bands op. In de eerste golf waren dat met name The Free, Bad Company, Queen (hun beginjaren), Kiss, Deep Purple, Led Zeppelin, Thin Lizzy, Whitesnake, Rainbow, UFO en Uriah Heep.

De tweede golf bestond uit Judas Priest, Iron Maiden, Saxon, Deff Lepard (beginjaren).

Andere bekende hardrockbands zijn (zonder volledig te zijn): Van Halen, AC/DC en Aerosmith .

Met de ontwikkeling van de hardrock kwam ook het theatrale aspect steeds meer op de voorgrond. “Dat theatrale is een belangrijk ingrediënt”, zegt Barend. “De truc is eigenlijk dat je een optreden verpakt in een mooie show en stiekem ook nog heel goede muziek maakt. Alléén goede muziek maken is voor hardrock niet genoeg. Het theater er omheen hoort er ook bij, maar dat moet wel echt zijn, geen fake.” Om die reden ging het eind jaren tachtig fout met de hardrock, aldus Barend. “Op een gegeven moment was het alleen nog maar theater en geen goede muziek meer. Het was ‘bubblegum rock’ (muziek zonder inhoud), gemaakt door de ‘Los Angeles hair bands’. Het draaide om mooie poses, lange haren en strakke broeken. Maar deze artiesten hadden niet de muzikale skills van hun voorgangers. En het ging ook nergens meer over.” Als reactie daarop kwam de grunge. “Lelijke jongens met slecht gestemde gitaren, maar wel met muziek die kennelijk weer ergens over ging”, schetst Barend. De formatie Nirvana (met wijlen Kurt Cobain) was het boegbeeld van de grunge. Wellicht was de grunge ook een tegenreactie op een ander steeds belangrijker geworden element uit de hardrock: snelheid en virtuositeit, die met name in gitaarsolo’s tot uiting komt. Flitsende gitaarsolo’s zijn dan ook uit den boze in de grunge.

Uit je lijf en puntig

Terug naar de hardrock. En dan met name naar de muzikale aspecten. Hoe speel je goede hardrock? “De heaviness van hardrock is niet een kwestie van hoog volume”, zegt Barend. “Je krijgt die heaviness en power door de manier waarop je je instrument bespeelt. En dat moet je heel goed doen. Goede hardrock kan ook grooven, funken en beuken zonder versterking. Zoals eerder gezegd, het moet uit je lijf komen. En het stelt technisch heel hoge eisen aan de uitvoerende muzikanten. Hardrock lijkt simpel, maar dat is het niet.” Dat heeft Barend, zelf een ervaren bassist (die onder meer hardrock speelt), nog weer eens aan den lijve ervaren toen hij toerde met de AC/DC tribute band Action in DC. “Ik heb me suf geoefend om de baspartij net zo te spelen als AC/DC-bassist Cliff Williams. Hij speelt met een plectrum en alleen maar ‘downstroke’: hij raakt de snaar dus alleen in de neergaande beweging. En dan ook nog eens in een moordend tempo. Zo krijg je het basgeluid op zijn allerpuntigst. Fysiek is dat ontzettend zwaar. Topsport!” Strak en puntig zijn belangrijke muzikale ingrediënten van hardrock. Dat geldt met name voor de ritmesectie (drums, bas en slaggitaar), maar eigenlijk voor de hele band. “Hardrock wordt vaak over een grote PA gespeeld. Als je het dan niet strak en puntig speelt, wordt het één brij. En dan is het effect weg”, legt Barend uit.

Snelheid in je bagage

Die puntigheid is des te belangrijker als er snel gespeeld wordt, iets wat ook kenmerkend is voor de hardrock. Zo wordt door hardrock-drummers nogal eens de ‘double bass’ gebruikt. Dus twee bassdrums in plaats van één, om nog meer snelheid te krijgen in het bassdrum-geluid. De voet die normaal gesproken de hi-hat bedient, wordt dan gebruikt voor het bespelen van de tweede bassdrum (zie ook ons artikel over metal-drummen). De eerste drummer die hiermee optrad, kwam overigens niet uit de hardrock maar uit de jazz. Het is de onlangs overleden Amerikaanse jazzdrummer Louie Bellson. Hoe belangrijk is snelheid in hardrock? “Het is geen absolute must, maar het is goed om het in je bagage te hebben”, aldus Barend. “Snelheid is ook bedoeld om te imponeren. Het heeft te maken met machogedrag, dat heel erg bij deze muziek hoort. Maar je moet het wel doseren en je timing en puntigheid moeten overeind blijven. Anders kun je het beter niet doen. Om goed snel te kunnen spelen, moet je heel veel oefenen. Kilometers maken dus.” Snelheid is belangrijk in hardrock, maar de gespeelde tonen moeten wel de ruimte krijgen om uit te klinken. Dat is een kwestie van geluidstechniek. Hardrock vereist dat het live heel zorgvuldig uitgemixt is. Dat is nog eens extra moeilijk door het hoge volume (zie ook verderop in dit artikel).

Onderschat slaggitaar niet

Bij puntigheid en timing hoort ook het goed neerleggen van de accenten, met name door de drummer. Denk aan het op een bekken slaan en dit meteen weer dempen met de hand. Deze techniek komt overigens uit de jazz. “Het geldt eigenlijk voor alle soorten muziek, maar zeker ook voor de hardrock: de ritmesectie moet staan als een huis”, stelt Barend. “De drummer en bassist moeten als het ware aan elkaar geplakt zijn. Ritmisch moet het ‘in the pocket’ zijn, zoals dat heet.” En onderschat de slaggitaar niet. “De show maak je met je gitaarsolo’s, maar je slag is zeker zo belangrijk. Eddie van Halen is daar een goed voorbeeld van. Hij is vooral bekend van zijn solo’s, maar als slaggitarist is hij net zo goed. Fantastisch hoe ‘laid back’ hij zijn slag speelt.” Voor de gitarist zijn sound, timing en techniek belangrijke ingrediënten. “En oefen eindeloos je slag met de drummer, bassist en de rest van de band. De slag, daar het gaat om”, pleit Barend. Normaal gesproken heeft een hardrockgitarist een hele batterij effectpedalen voor zijn voeten liggen. “Zet die effecten wel op het juiste moment aan en uit”, zegt Barend. “Dat komt heel precies. Het effect over je solo moet beslist niet nog even doorklinken als je weer slag gaat spelen. Als je voor het showeffect gaat rondlopen onder het soleren, zorg dan dat je op tijd terug bent bij je effectpedalen.”

Luister naar klassiek

In de hardrock is een goede frontman (doorgaans de zanger) onontbeerlijk. Dat heeft natuurlijk alles te maken met het theatrale van hardrock en met het feit dat je het publiek een goed gevoel moet geven. Hardrock is amusement. En je moet natuurlijk goed kunnen zingen, want hardrock moet gewoon goed gezongen worden. Kortom, bij goede hardrock komt veel kijken. Nog een laatste advies? “Als je goede hardrock wilt spelen, moet je ook naar andere muziekstijlen luisteren. Zoals klassiek, jazz en blues”, vindt Barend Courbois. “Want daar komt het uiteindelijk allemaal vandaan.”

Zie ook

» Metal drummen – Leer het met deze gear en oefeningen
» Metal leren spelen op elektrische gitaar: tips voor beginners
» Zingen met effecten: growlen, grunten, distortion, krijsen, kraken, ruisen…
» Hoe ontwerp je een heavy metal-gitaar?
» Twee gitaristen in een band – Wie doet wat?
» Wie was Les Paul?
» De basgitaar – Geschiedenis, technieken & tips
» Evergreen-songs: worden die nog gemaakt?
» Hiphop-geschiedenis: meer dan alleen rappen
» Coverband in het Top 40-circuit: een echt bedrijf
» Elektrische gitaar: geschiedenis, klank en speeltechniek
» Wie heeft de gitaar uitgevonden?
» Welke gitaar heet Izabella?
» Waarom mag je Stairway to Heaven niet spelen in een muziekwinkel?
» Jazz – Geschiedenis en kenmerken van een rijke muziekstijl
» Rock Zombies: is rockmuziek dood?
» Geschiedenis van de rock-muziek

» Elektrische gitaren
» Elektrische basgitaren
» Drums
» Toetsinstrumenten
» Microfoons

Britpop in de jaren 90: kort maar krachtig Chess Records: thuisbasis van Rhythm & Blues en Rock & Roll Gangstarap – Geschiedenis van deze beruchte muziekstroming Hoe klink ik als Phil Demmel? Interview Jon Larsen: Drummen als een Outlaw Gentleman Top 10 songs met een bijzonder bas-intro