Joni Mitchell – Geschiedenis van een lichtend voorbeeld

Joni Mitchell geldt als een van de allergrootste originele artiesten in het popidioom, de koningin van de singer-songwriters, en is nog altijd een lichtend voorbeeld voor iedere aankomende singer-songwriter, een vrouw die een dimensie van vrouw-zijn heeft toegevoegd aan de kunst van de persoonlijke song. Gastblogger Bart Dingemans levert bewijs, in woord en muziek.

Foto (bewerkt): Joni Mitchell, performing in 1983, door Capannelle, licentie CC BY 2.0

Joni in het kort

Joni Mitchell werd op 7 november 1943 als Roberta Joan Anderson geboren in het dorpje Fort McLeod in een uiterst dun bevolkt deel van westelijk Canada. Ongeveer alle aspecten van haar artistieke bagage tonen geweldige kwaliteit en originaliteit. Haar zang, gitaarspel en pianospel zijn al even virtuoos als strikt eigen in benadering van ‘het instrument’. Ik probeer dit te illustreren met de song:

All I Want

Dit is een song van haar album Blue uit 1971, dat haar naam als topartiest vestigt.

Op eigen benen

Ze beschikt ook over een groot talent als beeldend kunstenaar, wat naar voren komt in de zelf geschilderde hoesontwerpen en zelfgemaakte foto’s bij vrijwel haar platen. En buiten het puur artistieke staat dan nog haar zakelijke inslag: het vermogen om te midden van horden handige charmeurs, bewonderaars en zakenjongens de rechten op haar werk te behouden en te beheren. Producer van haar platen is steevast Joni Mitchell zelf. Ze heeft vanaf haar tienerjaren stevig in haar schoenen moeten staan, en slaagde glansrijk, ondanks of dankzij een engelachtig, beeldschoon uiterlijk. Verder is ze via haar songs de chroniquer en daarmee de verpersoonlijking geworden van een hele cultuur, namelijk die van het hedonistische Los Angeles van de begin jaren zeventig.

Muzikaal talent

Als meisje van net achttien, toen nog Joan Anderson, besluit ze de wijde wereld in te trekken, naar Calgary, op circa duizend kilometer van haar ouderlijk huis in Saskatoon, om daar schilderkunst te gaan studeren aan het Alberta College of Art. Ze heeft veel talent, maar de opleiding, die voorportaal is van een commerciële carrière in advertising en design, gaat ze verafschuwen. Meer aanmoediging krijgt ze van haar optredens met een ukelele in café’s en koffiehuizen. Haar volgende stop is de folk scene van Toronto, in Oost-Canada, bijna drieduizend kilometer van Saskatoon. Ze kiest de gitaar na de ukulele. De gitaar leert ze zich aan, terwijl ze nog zwak in haar spierkracht zit, na een poliobesmetting op haar negende. Daarom vindt ze al experimenterend een groot aantal afwijkende ‘open’ gitaarstemmingen uit, om zich het spelen gemakkelijker te maken. Het zijn er uiteindelijk rond de vijftig. Je hoort op All I Want dit heel afwijkende gitaargeluid. Daarnaast lees ik dat ze van folkzanger Eric Andersen open stemmingen zou hebben geleerd.

Om haar pianospel te introduceren volgt nu het nummer:

My Old Man

De song gaat over haar eerste echtgenoot Chuck Mitchell, die ze in Toronto ontmoet. Eerder heeft ze van een ex- vriendje in Calgary een buitenechtelijk kind gekregen. Ze is als moeder totaal alleen, woont alleen, heeft in de barre winter geen geld en durft het niet aan het aan haar ouders te vertellen. In Toronto ontmoet ze Chuck Mitchell, ook een folk-zanger, en trouwt met hem, een mariage à raison tegen de eenzaamheid en als cover-up voor de schande van het alleenstaande moederschap. Ze besluiten hun carrière te stimuleren door naar Detroit te gaan. Mede in verband daarmee – in mijn informatie wordt het niet duidelijk – besluit Joan, die zich inmiddels Joni Mitchell noemt, haar kind af te staan.

New York, Los Angeles

Rond 1962 is de popmuziek bijzonder spannend, allerlei genres bloeien weer op, zoals de folkmuziek na de impuls van Bob Dylan in New York. Joni valt in Toronto op: ze schrijft als 19-jarige een aantal songs die door grote artiesten op de plaat worden gezet. Ook schrijft ze songs die later op haar eigen albums verschijnen. Het lijkt er vooralsnog op dat een carrière als songschrijver voor andermans platen aanstaande is. In 1967 scheidt ze van Chuck en vertrekt naar New York, en zijn bloeiende folk-scene. Haar reputatie groeit snel, ze krijgt een onderscheiding als folk-artiest en doet tv-optredens. In New York valt ze op, en diverse bekende artiesten nemen songs van haar hand op: haar idool Buffy Sainte- Marie, Judy Collins (Both Sides Now) en Tom Rush.

Haar optredens, met louter begeleiding van haar eigen akoestische gitaar, zijn een must voor de muzikale incrowd. Bij een optreden in 1967 in Florida is David Crosby aanwezig. Hij, een echte ster (ex-Byrds en later Crosby, Stills & Nash) is diep onder de indruk. Hij neemt haar mee naar Los Angeles, haar latere natuurlijke habitat, het decor van haar meeste songs. Zij leeft enige tijd met hem samen. Ze brengt haar eerste LP’s uit: Song To A Seagull (1968) en Clouds (1969).

Ladies of the Canyon (1970)

De LP Ladies Of The Canyon (1970) is haar eerste op LA geïnspireerde werk. Van die LP draai ik:

For Free

Je hoort hier nog puur de zangeres met gitaar of piano, een voor mijn smaak wat (te) beperkte opzet om een hele LP te boeien. Deze en de beide voorgaande LP’s hebben dit met elkaar gemeen. Joni’s stem intoneert af en toe als die van de latere grootheid Kate McGarrigle en zelfs als die van Kate Bush (die die intonatie wellicht van Joni hebben overgenomen).

In For Free waardeer ik haar grandioze talent om een folksong van het zuiverste water te schrijven. Het is voor mij een half topical song (song over een serieus onderwerp, kenmerk van folk), half expressie van persoonlijk gevoel (eigen aan de rock-‘n-roll). In de archetypische folksong wordt een situatie beschreven zonder dat de uitvoerder zich als persoon centraal stelt. Joni doet beide: de sfeertekening van de eenzame muzikant op een drukke straathoek én de gevoelens die dat bij ‘de verteller’ oproept. Op de reunion LP van de Byrds uit 1973 wordt dit nummer uitgevoerd met zang van, jawel, David Crosby.

Woodstock

Op deze plaat staat de magnifieke tijdsbeeld-bepalende hymne aan de Woodstock-generatie, veel soberder en gedragener dan de andere ‘band’-versies van Crosby, Stills, Nash & Young op hun Déjà Vu, en van Matthews Southern Comfort met de mooiste zang van Ian Matthews.

Joni trad zelf niet op Woodstock op. Ze zag de beelden van de toestroom van honderdduizenden jongeren en het festival zelf op de televisie, en schreef de song in een half uurtje.

Ladies Of The Canyon werd enorm goed verkocht en leverde haar een gouden plaat op.

Geweldig belangrijk, en wellicht ook heel verstandig was Joni’s keuze om na dat succes een jaar alleen te gaan reizen, over de gehele wereld. Het bracht haar de inspiratie voor haar mooiste werk, en verbreedde haar horizon als schrijver. Parijs en Rome komen met enige regelmaat voor in haar werk

Ik meen dat deze periode na haar relaties met David Crosby en Graham Nash valt. Haar relatie met Graham Nash (het nummer Our House van CSN&Y gaat daarover) schijnt in goede verstandhouding te zijn beëindigd met de wederzijdse vaststelling dat een carrière als musicus zich slecht verdraagt met een getrouwd bestaan.

Voorafgaand aan het verschijnen van haar volgende LP is ze te horen als achtergrondzangeres op de tweede LP van James Taylor, samen met Carole King in het wereldberoemde nummer You’ve Got A Friend.

Blue (1971)

Op haar grote werkstuk Blue dat in de herfst van 1971 uitkomt, staan stuk voor stuk songs op eenzame hoogte. David Crosby zei ervan: “By the time she did Blue, she was past me and rushing toward the horizon.”

Ik draai verder nog van Blue :

Little Green

Dit nummer verwijst heel subtiel en bedekt naar haar voor adoptie afgestane kind: het is “little green”, ze is “weary of lies you are sending home; you sign all the papers in the family name”.

Haar kind, het is een dochter, die ze de namen Kelly Dale geeft, later bekend als Kilauren, zoekt veel later contact met haar biologische moeder, en er komt een goede band tot stand.

De lichte, spaarzame maar prima invullende bijdragen van andere musici maken net het verschil met haar oudere werk: tot de begeleiders behoren Steve Stills, James Taylor – met wie ze enige tijd een relatie heeft – pedalsteel-gitarist Sneaky Pete (Flying Burrito Brothers) en de LA-icoon drummer Russ Kunkel. De plaat heeft een warme en intieme sfeer, waarbij de begeleiding net die extra afwisseling toevoegt.

Blue

Deze song richt zich tot een geliefde, zoals zo vele van haar songs. Hij wordt gezegd te gaan over James Taylor. De geliefde is een treurig mens, aan de zelfkant met acid, booze and ass, needles, guns and grass. Een liefdevol beeld van James Taylor, de singer-songwriter/heroïne-gebruiker. Blue was Joni’s plaat van bekentenis-poëzie, naast de rusteloze romantiek, en verwerking van jeugdervaringen. Je kon in die tijd in LA in een song tot dan niet aankomen met gevoelens van bitterheid en desillusie.

For The Roses (1972)

In 1972 gaat Joni onverstoorbaar verder met de LP For The Roses, verschenen oktober 1972, die naar mijn smaak niet onderdoet voor Blue. Het is een periode waarin ze regelmatig optreedt en de nieuwe songs zo bij haar publiek introduceert. Het nummer Turn Me On, I’m A Radio wordt haar eerste single-hit op 25 in de hitparade.

Lesson In Survival

Lijkt een bittere blik terug op een relatie, waarin Joni zich inferieur voelde in de kringen waarin de man verkeerde.

Hoewel het nergens staat, denk ik toch aan haar manager Elliot Roberts (aka Rabinowitz) en David Geffen, de jonge, platentycoon van het label Asylum Records. Na Reprise was vanaf ‘For The Roses’ Asylum het label, waarop ze gecontracteerd was.

Let The Wind Carry Me

Prachtige zinnen gewijd aan haar vader en moeder: vader gaf haar ruimte en vertrouwen, moeder was altijd aan het werk en waarschuwde en remde af. Dan plotseling de verzuchting: laat me gaan, soms lijk ik rustig te willen worden en een kind te willen opvoeden met iemand, maar dan komt een ander seizoen en “let the wind carry me”.

Haar moeder was onderwijzeres, haar vader werkte op diverse luchtmachtbases door heel Canada, zodat ze in Joni’s jeugd nergens lang woonden. Haar vader is van Noorse familie. Na de tijd bij de luchtmacht werkte hij als bedrijfsleider van een kruidenier.

Joni’s hart gaat uit naar de wereld van de rock ‘n’roll. Later neemt ze sterk afstand van het LA-rock-klatergoud. De gelikte sounds doen haar verlangen naar de authenticiteit en muzikale klasse van de jazz. Er zijn enkele nieuwe recruten op deze plaat te horen die van deze nieuwe richting al een beetje een vooraankondiging zijn: fluitist en saxofonist Tom Scott, en bassist Wilton Felder. Felder was bassist en tenorsaxofonist, origineel lid van de jazzcombo, later jazz-rock fusion groep The Jazz Crusaders, met onder andere Joe Sample op keyboards.

De rockbegeleiding op Joni’s platen heeft mede door Scott en Felder een jazzy accentuering.

Court and Spark (1974)

Hierna volgt in 1974 het album Court And Spark, haar eerste en eigenlijk enige rockalbum. Het is een enorm succes: de LP komt aan de top van de album-hitparade. Joni’s songs zijn ijzersterk en lenen zich goed voor uitvoering met een volledige rock ‘n’roll band. De band bestaat uit Tom Scott, saxofoon, fluit, bandleider, Max Bennett (bas), Joe Sample (keyboards), Larry Carlton (leadgitaar) en John Guerin (drums). Wilton Felder (Jazz Crusaders) deed ook op deze plaat basbijdragen. Hier en daar zijn er bijdragen van bijvoorbeeld Chuck Findley (trompet), Wayne Perkins (leadgitaaar) en Robbie Robertson (The Band) leadgitaar. De background vocals vermelden David Crosby, Graham Nash en José Feliciano. Deze band speelt enorm compact en precies, met de swing en klankkleur van jazzmusici. Ze stond bekend als de LA Express, en begeleidde met diverse personeelswisselingen Joni bij optredens. Het is dus rock met een sterke jazz-tic. Jazz rock was juist in die tijd in opkomst met het Mahavishnu Orchestra en de bands van Chick Corea en Joe Zawinul (Weather Report).

Ik draai een ruime keuze van nummers:

Court And Spark

Joni’s teksten worden impressionistischer, minder coherent en begrijpelijk. LA is de “city of fallen angels”.

Help Me

Dit werd op single uitgebracht en reikte tot plaats 7 in de hitparade.

Help me, I think I’m falling in love again
‘cause you’re a rambler, and a gambler,
a sweet talking ladies’ man
We love our loving, but not as much as we love our freedom

Free Man In Paris

De verteller is een platenbusiness-tycoon, die praat over zijn tijd als vrij man in Parijs, toen niemand hem bestookte met telefoontjes, en om gunsten bedelde… Maar zovelen zijn van zijn beslissingen afhankelijk in de droomindustrie die de muziek voorziet van sterren.

People’s Parties

Navrante beschrijving van een LA party, met de deelnemers in al hun geestig en haarscherp getypeerde rollen. Joni beschrijft het met gejaagdheid, bitterheid en een gevoel er niet bij te horen. Dit is haar gevoel in 1974, ze was zelf zeker ooit een fervent deelnemer aan die cultus van beroemdheid. Ze wordt soms neergezet als over het paard getild. Praat alleen via een mede-celebrity met een gewone sterveling. Zelf laat ze weten zich te willen afzonderen van de LA-stijl van muziek en leven, die ze verstikkend vindt. Misschien wordt haar dat kwalijk genomen door degenen die in die situatie zijn vastgelopen, in een minder bevoorrechte positie. Zij hebben geen mogelijkheid zich af te wenden.

The Same Situation

Fantastische verwoording van vervreemdheid en wanhopig zoeken naar liefde en rechtvaardigheid; dit alles subtiel vermengd met de voor Joni gebruikelijke relatiepuzzel, vanuit het iets minder zelfbewuste standpunt van een vrouw boven de dertig.

Car On A Hill

Wachten op haar geliefde, hoor ik zijn auto de heuvel op komen? Ook enorm virtuoos en opwindend spel van de band.

Het ongelooflijke succes van Court And Spark maakt Joni tot een ster, een echte rock-‘n-roll-heldin. Het succes wordt vakkundig geëxploiteerd met een live dubbel-LP met haar en de LA Express, getiteld Miles of Aisles. Die groep krijgt ook afzonderlijk cultstatus in de groeiende trend van jazz-rock. Het imago van een super hip clubje popmusici die ook fantastisch jazz kunnen spelen, maakt ze tot het gesprek van de dag in LA. Maar Joni’s onvrede over de pop-business en de muzikale inteelt doet haar toch een onverwachte koers kiezen.

In Los Angeles en met name bij het Asylum-label was geleidelijk een bepaalde standaard ontstaan voor het selecteren, producen en promoten van poptalent. Die maakte dat op een gegeven moment alle muziek uit LA ongeveer hetzelfde klonk. De echte pioniers en hun begeleiders waren geworden tot een soort aristocratie (CSN&Y, Joni Mitchell, Jackson Browne, James Taylor, Linda Ronstadt). Ze vervielen in herhalingen, stichtten ‘supergroepen’ , gingen solo, of vormden geoliede commerciële vehikels. De tweede generatie die hen opvolgde, miste meestal het originele van de ouder geworden pioniers, en liet zich in een muzikaal keurslijf dwingen, met name doordat steeds dezelfde sessiemusici hen op hun platen begeleidden (David Blue, Rita Coolidge, Dan Fogelberg, Andrew Gold, J. D. Souther, Rick Springfield).

Joni Mitchell kiest definitief voor een muzikale ontwikkeling van toenadering naar door haar bewonderde jazzmusici. Jazz was overigens al van haar vroegste jeugd een interesse. Op Court And Spark is het afsluitende nummer Twisted een jazznummer van Dave Lambert, Jon Hendricks en Annie Ross in de typerende scat-stijl van dat trio gezongen.

The Hissing Of Summer Lawns (1975)

In november 1975 verschijnt de LP The Hissing Of Summer Lawns. Vanwege de jazz-connotaties verkoopt de plaat veel minder. Het poppubliek van de zonnige LA-popconfectie (The Eagles) is er zeker niet ontvankelijk voor. Eigenlijk is er op de plaat maar weinig jazz te horen. Het is mijns inziens gewoon een prima Joni Mitchell-LP. Alleen het nummer The Jungle Line zou je jazz kunnen noemen door de afwijkende stemfrasering. Verder is het een primeur door de achtergrond van drumritmes, Burundi-drums. Dit ruim voor de opkomst van wereldmuziek.

De muziek is nog altijd vol van Joni’s rijke songwriting talent en fascinerende zang. De toonzetting is over het algemeen wat rustiger, enigszins beschouwend. De band is vrijwel dezelfde als op Court And Spark. Robben Ford in plaats van Larry Carlton op leadgitaar.

Edith And The Kingpin

Een suggestie van prostitutie, uitbuiting van een meisje door een rijke, invloedrijke man. Leadgitaar van Robben Ford en Jeff Baxter (ex-Steely Dan).

Harry’s House/Centerpiece

Wederom een vertelling over een rijke zakenman die reist en thuiskomt bij een vrouw die hij ooit begeerde. Nu is er slechts de deal van een papieren huwelijk. Het nummer bevat een jazz-intermezzo, Centerpiece, waarbij partners juist veel inspiratie van elkaar ontvangen.

Het lijkt alsof het jazzy Centerpiece staat voor geluk, en het traditionele Harry’s House voor Joni’s relatie met LA.

The Hissing Of Summer Lawns

Een vrouw woont alleen in een huis uitkijkend over een ‘suburban’ vallei met talloze privé-zwembaden. Haar man heeft haar daar gevangen, opgeborgen. Het is uiteindelijk haar eigen keuze om met de “hissing of summer lawns” als leven genoegen te nemen.

Vervolgens dringt Joni per plaat verder door in de voor haar fascinerende wereld van de jazz.

Van Hejira tot en met Mingus

Ze maakt een LP Hejira in 1976, geheel ontstaan tijdens een solo-autoreis dwars door de U.S. Reden dat de songs alleen gitaarbegeleiding kennen, een zeer sobere plaat. In 1977 komt de dubbel-LP Don Juan’s Reckless Daughter. Hier worden de jazz-invloeden groot. Er staan ook enkele gewone ballads van Joni op. Voor de niet-jazzliefhebber is het grotendeels lastig te verteren. De virtuoze jazz-bassist Jaco Pastorius is alomtegenwoordig. Na het horen van het 16 minuten durende nummer Paprika Plains vraagt de legendarische jazzman Charles Mingus haar om een plaat met hem te maken. Mingus is op dat moment terminaal ziek. Joni is vereerd, en neemt met hem de LP Mingus op. Joni voltooit de plaat alleen. Dit is wat mij betreft het laatste echt belangwekkende werk van Joni.

Ik kan het jazzwerk op Don Juan’s Reckless Daughter niet waarderen. Hier is sprake van een scheiding der wegen. De feeling voor échte jazz heb ik niet. In de verte kan ik me een voorstelling maken van Joni’s fascinatie voor die moderne jazz, in die zin dat die muziek naast gevoel en emotie ook de mind, het denkende deel van de menselijke geest aanspreekt. Bij een ‘overload’ aan gevoelprikkeling switch je misschien (meer) naar de mind als ontvanger van muzikale prikkels. Het nog latere werk van Joni Mitchell ken ik niet. Ik lees, dat ze op een gegeven moment van Asylum overgaat naar een nieuw label, Geffen Records, en op dat label weer songs in haar oude idioom opneemt, met behoorlijk succes in verkopen. En ze krijgt natuurlijk alle mogelijke onderscheidingen en officiële waarderingen.

Veranderingen

Ze trouwt in 1982 met Larry Klein, bassist in haar band, en scheidt van hem in 1994. Altijd een fervent roker, ze wordt wel genoemd ‘one of the last great western smokers’, merkt ze rond 2000 dat haar stem de hoge noten van de oude songs niet meer haalt. Ze zingt voortaan met een donker, wat hees timbre. Omdat ze de diverse stemmingen van haar gitaar niet meer kan onthouden en ter plekke wijzigen, zoals ze tot dan altijd deed, bouwt een vriend voor haar een speciale gitaar annex computer, waarmee op een gewoon gestemde gitaar via een knop de afwijkende stemmingen kunnen worden weergegeven.

Op 31 maart 2015 werd Joni getroffen door een ‘brain aneurysm’ (hersenbloeding) waardoor ze tot voor kort nog steeds in revalidatie was, maar gelukkig wel kon spreken, en schilderen. Berichten van vrienden (David Crosby, Judy Collins) verschilden over haar vermogen om te lopen. Dit was de situatie, zoals die tot op kort geleden op Wikipedia werd aangegeven. En dan lees ik enkele dagen geleden opgetogen dat Joni enorm is opgeknapt en met succes heeft opgetreden op het Newport Jazz Festival. Wat een prachtig nieuws! Voor mij zonder enige twijfel reden om dit gastblog aan haar te wijden.

Zie ook

» Joe Jackson – Geschiedenis van een complexe popartiest
» The Byrds – Geschiedenis van een groep rock-pioniers
» Jefferson Airplane – Geschiedenis van een revolutionaire band
» Jerry Lee Lewis – Geschiedenis van een geboren rock-‘n-roller
» The J. Geils Band – Geschiedenis van een macho groep met stijlgevoel
» Doug Sahm en zijn Sir Douglas Quintet – Geschiedenis van een cowboy-hippie
» Little Feat – Geschiedenis van een cult-band
» Lyle Lovett – Geschiedenis van een ongewone countrymuzikant
» Ian Dury & The Blockheads – Geschiedenis van een groep virtuoze punkrockers
» Otis Redding – Geschiedenis van een groot soulzanger
» Kate & Anna McGarrigle – Geschiedenis van twee singer-songwritende zussen
» Buddy Holly – Geschiedenis van een muzikale vernieuwer

Joy of Cooking – Geschiedenis van een pretentieloze hippieband Simon & Garfunkel: succesvol tot de laatste noot Britpop in de jaren 90: kort maar krachtig Carole King: een van de succesvolste singer-songwriters Joe Jackson – Geschiedenis van een complexe popartiest Nits – Leer hun tijdloze muziek kennen