Vooral gebruikt in de klassieke muziek, volksmuziek, bluegrass en country, maar af en toe komt ze ook in de popmuziek voorbij. Dan prikt ze sprankelend en helder door de gitaarmuziek heen: de mandoline. Een klein snaarinstrument, met een karakteristiek geluid en een rijke traditie.

De mandolineFoto’s: Gerard Burgers

Het geluid van de mandoline

“Een mandoline zit qua klank dicht tegen de gitaar aan, maar ze klinkt beduidend hoger en heeft een sprankelend geluid. Zodra er in een band mandoline wordt gespeeld, hoor je haar er bovenuit. Ze prikt als het ware door het geluid heen. Een mandoline erbij geeft kleuring aan de sound van een band; de klank wordt er breed door. De mandoline klinkt wat pittiger dan de gitaar waardoor je vanzelf pittiger gaat spelen. Je kunt er weergaloze solo’s op spelen, mits je dat beheerst natuurlijk. Doordat de mandoline klein is, waardoor de afstanden klein zijn, nodigt ze wel uit om snel te spelen. Een goed afgestelde mandoline speelt heel licht.” Bert Kock (muziektherapeut en muziekdocent) en Hans Westerveld (gitaardocent en muziektherapeut) spelen beiden meerdere snaarinstrumenten. De mandoline is er één van. Hans gebruikt de mandoline regelmatig in zijn dialectband Bonne Route. Beiden zijn gecharmeerd van het instrument. “Ik hoef haar niet heel lang achterelkaar te horen, maar als ze zo af en toe voorbijkomt, kan ze veel toevoegen”, vindt Hans. “Ze mengt heel mooi met de gitaar, maar bijvoorbeeld ook met de accordeon. Ik vind het echt een instrument voor in een band, dat in samenklank met andere instrumenten het beste tot zijn recht komt.”

Losing my religion

Misschien is het bekendste popnummer waarin de mandoline prominent aanwezig is wel ‘Losing my religion’ van R. E. M. Je ziet haar in de videoclip duidelijk in beeld. Daarnaast is de mandoline een instrument dat ook in de klassieke muziek wordt gebruikt. Diverse componisten hebben zelfs complete mandolineconcerten geschreven. In andere klassieke composities komt de mandoline af en toe voorbij, zoals ook in de popmuziek. Verder zijn er mandoline-orkesten, ook in Nederland (zie kader). “De mandoline past het beste in de wat folkachtige muziek”, vinden Bert en Hans. Van de modernere muziekstijlen is bluegrass wellicht de stijl waarin de mandoline het meest wordt gebruikt. “Toch is het geen instrument dat je meteen aan een muziekstijl als bluegrass linkt”, merkt Bert op. “Wat je bijvoorbeeld met de banjo wel hebt. Die link je vrijwel meteen aan country, bluegrass en aanverwante stijlen.”

Dubbelkorig

Even wat over de mandoline zelf. Het is een compact snaarinstrument, dat er in veel variaties is. De mandoline is dubbelkorig. Dat wil zeggen dat er van iedere toon twee snaren zijn die naast elkaar liggen, net als op de twaalfsnarige gitaar. De snaren zijn hetzelfde gestemd als de viool, dus G – D – A – E. Dat is in kwinten en dat is anders dan de gitaar die in kwarten is gestemd. Niet verwarrend voor iemand die meestal gitaar speelt? “Het is wennen, maar je vergist je toch niet zo gauw”, vinden Bert en Hans. “Een mandoline voelt heel anders dan een gitaar, dus ben je je sneller bewust van die kwinten. Bij bijvoorbeeld een ukelele is dat lastiger. Die voelt meer als een gitaar, maar is ook anders gestemd. Een ander belangrijk verschil met de gitaar is dat deze een veel groter toonbereik heeft; met name in het laag. De lage G op de mandoline is de derde snaar (de G) op de gitaar. Daaronder zitten nog de D-, A- en E-snaar. Zo laag kun je op een mandoline niet. “De dubbelkorigheid van de mandoline kan speeltechnisch worden benut. Als je met een plectrum speelt, wat gebruikelijk is, kun je een zogeheten tremolo maken. Dat is het snel afwisselend spelen van twee gelijkgestemde snaren waarmee je een lange aangehouden toon (sostenuto) kunt suggereren. Deze techniek is eind 19e eeuw ontstaan.

De mandoline

Geschiedenis van de mandoline

De geschiedenis van de mandoline gaat meerdere eeuwen terug. Het snaarinstrument is eind 17e eeuw in Italië ontstaan en behoort tot de familie van de luit. De chitarra morsica zou de oudste voorloper geweest zijn; peervormig en met een bolle rug, door de Moren geïntroduceerd in Zuid-Europa. In de 15e eeuw zou er al een ‘mandora’ zijn geweest, die qua benaming enigszins op de mandoline lijkt. In de 17e eeuw komen namen voorbij als mandola, mandolino en armandolino. Het zijn allerlei varianten met een wissend aantal snaren. De meest gebruikte was de in kwarten gestemde mandolino. Deze wordt na 1700 min of meer verdrongen door twee met metaal besnaarde mandoline-types: de Romeinse en Napolitaanse. Deze twee nieuwe types zijn gestemd zoals de huidige mandoline. In tegenstelling tot de met de vingers bespeelde mandolino wordt de mandoline met de schacht van een vogelveer getokkeld. Daarmee is mandoline ‘geboren’ zoals wij die kennen, hoewel er in de loop der tijd veel verschillende varianten van zijn ontstaan.

De mandoline

Mandoline-speeltechniek

Lange tijd is het eerder genoemde tremolo de belangrijkste aanslagtechniek geweest. “Wat trouwens nog heel lastig is om mooi en regelmatig te doen”, merkt Hans op. In de loop der jaren hebben ook andere speeltechnieken hun plek gekregen. Of teruggekregen, kun je eigenlijk wel zeggen. Er worden nu ook weer oude aanslagtechnieken gebruikt in de huidige speeltechniek, waarbij bij het aanslaan van de snaren bewust gebruik wordt gemaakt van de dubbelkorigheid van het instrument. “Die dubbelkorigheid geeft een mooi ruimtelijk effect”, zegt Bert. Ook wordt er steeds meer gebruikgemaakt van de mogelijkheden om met diverse klankkleuren te werken. Zo kun je de snaren aanslaan boven het klankgat, maar ook boven de toets of bij de kam. “Wat je op een mandoline ook kunt doen, is een rasgueado. Zoals dat ook op flamencogitaar wordt gedaan”, merkt Bert op. Hoe leuk een mandoline ook is, beide muzikanten zijn het er wel over eens dat de gitaar meer te bieden heeft. “De gitaar is een breder instrument. Vooral doordat op de gitaar meer speeltechnieken mogelijk zijn. Op een gitaar kun je bij het tokkelen een bastoon mee laten klinken. Dat kan op mandoline niet. Datzelfde geldt voor het opdrukken van snaren. Op een gitaar kun je wat meer ‘kunstjes’ uithalen.”

De mandoline

Goed om te weten

Het mandoline-orkest

Van sommige instrumenten heb je complete orkesten en het mandoline-orkest is daar een voorbeeld van. Van oudsher gaat het in deze orkesten om een combinatie van mandoline en gitaar. Dit is ontstaan in Italië, waar beide instrumenten belangrijk waren in de volksmuziek. Rond 1880 werden in Italië de eerste mandolinekwartetten opgericht, met een eerste en tweede mandoline, mandola en gitaar. Niet veel later breidde zich dit uit naar Duitsland en andere landen. Was het eerst een volledige amateurbezigheid, later gingen ook professionele componisten schrijven voor mandoline-orkesten. Ook Nederland heeft mandoline-orkesten, die zijn verenigd in het Nederlands Verbond van Mandoline Orkesten (www.nvvmo.nl). Deze orkesten spelen diverse stijlen die variëren van barokmuziek tot hedendaags repertoire en volksmuziek. Het mandoline-orkest van tegenwoordig bestaat uit mandolines, mandola’s, gitaren en (contra)bas. Meerdere Nederlandse componisten hebben werken geschreven voor mandoline-orkesten, waaronder Jurriaan Andriessen.

Familieleden van de mandoline

Net als veel andere tokkelinstrumenten stamt de mandoline af van de luit, die in de late Middeleeuwen en de periode daarna veel werd gebruikt. En die nu nog steeds wel wordt bespeeld. De luit is er in een enkel- en dubbelkorige uitvoering. Hij stamt af van de oed die in de Arabische muziek nog steeds veel wordt bespeeld. De ‘grote zus’ van de mandoline is de mandola die in mandoline-orkesten fungeert als alt (de mandolines zijn de sopranen).

Virtuozen op de mandoline

In de country en met name de bluegrass hoor je de mandoline regelmatig. Bluegrass is Amerikaanse rootsmuziek met wortels in de Engelse, Ierse en Schotse muziek. In de bluegrass wordt virtuoos op de mandoline gespeeld. Grote namen zijn bijvoorbeeld Bill Monroe en David Grisman. Bekende mandolinisten van nu zijn de veelzijdige Chris Tile, en Avi Avital die mooie cross-overs maakt tussen muziekstijlen.

Zie ook

» Mandolines
» Mandoline-snaren
» Mandoline-tassen & -koffers
» Mandoline-capo’s
» Mandoline-snarenwinders
» Chromatische stemapparaten
» Mandoline-standaards
» Mandoline-draagbanden
» Snaarinstrument-onderhoudsmiddelen
» Alle snaarinstrumenten & accessoires

» Verschillen tussen de ukelele, mandoline en banjo
» Banjo: geschiedenis, soorten en speelstijlen

Verschillen tussen de ukelele, mandoline en banjo De resonator-gitaarDe resonator-gitaar of dobro – Een introductie 5 fascinerende feitjes over de akoestische gitaar5 fascinerende feitjes over de akoestische gitaar Ukulele Strings that Are Right for YouUkelele-snaren: materiaal, dikte en lengte Ukelele voor gitaristen: de 4 belangrijkste ukelele-akkoorden 5 fascinerende feitjes over de ukelele5 fascinerende feitjes over de ukelele
Geen reactie

Nog geen reactie...

Laat een reactie achter