Bijzondere akkoorden: weinig gebruikt, wel handig!

In onze akkoorden-blogs hebben we inmiddels alle gebruikelijke akkoorden gehad. Om de serie compleet te maken, bespreken we in deze aflevering een aantal bijzondere akkoorden, zoals mineur-majeur (mΔ), overmatig septiem (+7) en verminderde drieklank met grote septiem (oΔ). Die worden nogal eens als doorgangsakkoord gebruikt. Dus wel handig om ze te kennen, ook al worden ze niet zo vaak gebruikt!

Mineur-majeur-akkoord (mmaj7 of mΔ)
Overmatig septiem-akkoord (+7)
Overmatig akkoord met 9, 11 of 13?
Verminderd met grote septiem (o(maj7) of oΔ)
Doorgangsakkoorden
Akkoordnotaties
Zie ook

Mineur-majeur-akkoord (mmaj7 of mΔ)

We beginnen met het minst zeldzame akkoord van deze aflevering en wel het ‘mineur-majeur-akkoord’. Zo wordt het vaak genoemd. Het gaat hier om een mineur-akkoord met een majeur 7. Het C-akkoord hiervan bestaat uit de tonen c-es-g-b. De es is een kleine terts, dus een mineur-akkoord. En de b is een grote septiem, dus majeur 7. Je kunt dit akkoord op verschillende manieren noteren, bijvoorbeeld Cmmaj7 of CmΔ. Het symbool Δ staat voor majeur 7. Net als de ‘gewone’ majeur 7-akkoorden heeft ook het mineur-majeur7-akkoord geen grote oplossingsdrang. Het is meer een kleuring van het akkoord en in dit geval een behoorlijk sterke kleuring. Dominant septiem-akkoorden zoals Cm7 en C7, ofwel met een kleine septiem, hebben een grotere oplossingsdrang. Het mineur-majeur7-akkoord wordt nogal eens in bepaalde akkoord-opeenvolgingen gebruikt. Die opeenvolging wordt dan vaak ‘aangestuurd’ door de topnoot van de melodie, die dan een chromatische lijn volgt, bijvoorbeeld c-b-bes-a. De bijbehorende akkoordenopeenvolging is dan: Cm – Cmmaj7 – Cm7 – Cm6 of Cm – Cmmaj7 – Cm7 – F7 (a is dan de terts van F7). Cmmaj7 is in dat geval een soort doorgangsakkoord van Cm naar Cm7.

Overmatig septiem-akkoord (+7)

De andere akkoorden in deze aflevering zijn uitbreidingen van akkoorden die we eerder besproken hebben, namelijk de overmatige en de verminderde akkoorden. We beginnen met het overmatig (augmented) akkoord. Een overmatig C-akkoord kan zo worden genoteerd: C+, C#5 of Caug. Het overmatige akkoord verschilt met een gewoon majeur-akkoord door een overmatige kwint (‘verhoogde vijf’). Bijvoorbeeld: Cmajeur is c-e-g en C+ is dan c-e-gis. Het overmatige akkoord is een akkoord dat wil oplossen, dus ergens naartoe wil. Het wordt dan ook veel als doorgangsakkoord gebruikt. Bijvoorbeeld om van de eerste trap naar de vierde trap te gaan, in dit geval van C via C+ naar F (f-a-c). Die oplossingsdrang kun je nog iets sterker maken door aan het overmatige akkoord een kleine septiem toe te voegen, waardoor het een overmatig septiem-akkoord wordt. In het geval van het C+ akkoord komt er dan een bes bij, dus c-e-gis-bes. Dat wordt genoteerd als C+7. Een overmatig septiem-akkoord wordt vaak gebruikt als doorgangsakkoord. Soms is dat een zogeheten spilakkoord. Als er tijdens een nummer van toonsoort wordt gewisseld, gebeurt dat soms via een spilakkoord. Het spilakkoord zit dan tussen de twee toonsoorten in en ‘leent’ tonen uit de beide toonsoorten. Op die manier fungeert het spilakkoord als een soort brug tussen de beide toonsoorten. Daardoor wordt de overgang ingeleid en die is op die manier wat aangenamer. In theorie zou je in plaats van een kleine septiem ook een grote septiem aan het overmatige akkoord kunnen toevoegen. In het geval van het C+ akkoord komt er dan geen bes bij, maar een b. Dat is echter niet gebruikelijk, dus vermoedelijk zul je dit akkoord zelden tegenkomen. Overigens is geen enkele tooncombinatie verboden in de muziek, maar bepaalde combinaties zijn simpelweg zeer moeilijk toe te passen.

Overmatig akkoord met 9, 11 of 13?

In het vorige artikel hebben we de 9, 11 en 13 geïntroduceerd. Vanuit c gezien is de 9 een d, de 11 een f en de 13 een a (zie illustratie pianotoetsen hieronder). Kun je deze ook toevoegen aan een overmatig akkoord? De 9 in ieder geval wel. Dat wordt dan een C+9 akkoord. Omdat je in een 9-akkoord in principe ook de kleine septiem speelt, wordt dit dan c-e-gis-bes-d. Je kunt de 9 ook een halve toon verlagen of verhogen, waardoor het akkoord nog meer oplossingsdrang krijgt. Als dit wordt gedaan, is dat doorgaans op de vijfde trap. In dat geval gebruik je wél de septiem (7) in de akkoordnotatie. Deze akkoorden worden als volgt genoteerd en gespeeld. C+7(b9) bestaat uit de tonen c-e-gis-bes-des. C+7(#9) bestaat uit de tonen c-e-gis-bes-es. C+7(#9) is wordt ook wel genoteerd als C+7(b10). Als je een 11 wilt toevoegen aan een overmatig akkoord, kies dan voor de kruis 11 (dus een verhoogde 11). De 11 wringt namelijk te veel met de kleine terts. In een 11-akkoord speel je altijd ook de kleine septiem (7). C+7(#11) bestaat uit de tonen c-e-gis-bes-fis. Kun je ook een 13 aan het overmatig akkoord toevoegen? Dat is niet gebruikelijk, want de 13 wringt te veel met de #5. In een C-akkoord is de 13 een a en de #5 een gis.

Intervallen, geteld vanaf C (2 = grote secunde, 3 = grote terts, 4 = reine kwart, 5 = reine kwint, 6 = grote sext, 7 = grote septiem, 8 = octaaf, 9 = none, 11 = undecime, 13 = tredecime)

Verminderd met grote septiem (o(maj7) of oΔ)

In een eerder blog hebben we naast de overmatige akkoorden ook de verminderde akkoorden besproken. Een van die verminderde akkoorden is de verminderde drieklank. De verminderde drieklank is een stapeling van twee kleine tertsen. De terts in dit akkoord is een kleine terts (zoals in een mineur-akkoord) en de kwint is een verminderde kwint (‘verlaagde vijf’). De verminderde drieklank van C wordt dan c-es-ges. Je kunt de verminderde drieklank op drie manieren noteren: Cmb5, Cdim of Co. De toevoeging ‘dim’ is een afkorting van ‘diminished’ (Engels voor verminderd). In het eerdere blog hebben we het verminderd septiem-akkoord besproken. Dat is een verminderde drieklank met daarop een kleine terts gestapeld. Co7 wordt dan c-es-ges-a. Verhogen we de a met een halve toon naar bes, dan hebben we het half verminderd akkoord (Cm7b5): c-es-ges-bes. Ook dit akkoord hebben we al besproken. Aan deze reeks voegen we nu een nieuwe variant toe, door de hoogste toon van het akkoord (bes) nog weer een halve toon te verhogen, namelijk naar b. Door die b wordt het een majeur 7-akkoord. Het Co(maj7)-akkoord wordt dan c-es-ges-b. Je kunt het ook noteren als CoΔ. Je kunt ook spreken van een B/C (B-akkoord over c), ofwel een B majeur-drieklank met een C in de bas. Het is weer een kleurrijk akkoord dat moeilijk te plaatsen is in de harmonische functie. Kun je de verminderde drieklank ook nog uitbreiden met een 9, 11 of 13? Dat is niet gebruikelijk, dus die akkoorden bespreken we hier niet.

Doorgangsakkoorden

Zoals gezegd, worden de bovenstaande akkoorden vaak als doorgangsakkoorden gebruikt. Met het uitzoeken van nummers kunnen deze akkoorden behoorlijke hindernissen zijn, omdat ze uit tooncombinaties bestaan die niet voor de hand liggen. Normaal gesproken is het luisteren naar de bas vaak een uitstekend hulpmiddel, omdat de bas vrijwel altijd de grondtoon van het akkoord speelt. Bij doorgangsakkoorden is dat lastiger, omdat de bas onder een doorgangsakkoord nog wel eens een andere toon speelt dan de grondtoon van het akkoord. Vaak is er dan sprake van een lopende bas die een chromatische lijn speelt. Onder de akkoordenopeenvolging Cm – Cmmaj7 – Cm7- F7 kan de bas bijvoorbeeld deze lijn spelen: c-b-bes-a. Bij het uitzoeken van nummers is het de truc om de doorgangsakkoorden ook als doorgangsakkoord te herkennen. Als je dan de twee omliggende akkoorden hebt uitgeplozen, kun je van daaruit het doorgangsakkoord gaan zoeken. Vaak leent het doorgangsakkoord tonen uit beide omliggende akkoorden.

Akkoordnotaties

In muzieknotaties is er helaas weinig eenheid in de manier waarop akkoorden worden genoteerd. Van veel akkoorden zijn verschillende notaties in omloop en ze worden niet altijd even consequent toegepast. Maar meestal zul je een notatie wel snappen, ook al zie je hem misschien voor het eerst. In deze akkoorden-artikelen proberen we het in ieder geval zo consequent mogelijk te doen. In het schema hieronder zie je uit welke noten de diverse akkoorden uit dit blog bestaan, in de verschillende toonsoorten. Let op: op sommige punten is de notatie vereenvoudigd, voor de leesbaarheid. Een fes zullen we bijvoorbeeld gewoon noteren als een ‘e’ en een fisis gewoon als een ‘g’. Klik op de afbeelding om hem in het groot te zien.

Zie ook

» Muziekboeken
» Toetsinstrumenten
» Alle Muziekinstrumenten & Accessoires

» Verminderde, overmatige en septiem-akkoorden – Leer ze hier!
» 9, 11 en 13-akkoorden – Zo zitten ze in elkaar
» Akkoorden: theorie en akkoordsymbolen
» Piano-akkoorden spelen? Dit is de basis!
» Ukelele leren spelen in 3 stappen
» Gitaarakkoorden leren spelen voor beginners
» Muziektheorie & Noten lezen: je leert het hier!
» Noten leren lezen: C majeur toonladder
» Noten leren lezen: ritme, tempo en maatsoort
» Pentatonische toonladder: makkelijk te leren!