De kwintencirkel – De ideale tool voor elke muzikant

Leer nog meer handige toepassingen van de kwintencirkel

#4. Ontdek hoeveel kruisen of mollen je nodig hebt

De kwintencirkel gebruik ik voor deze toepassing op twee manieren. Ten eerste kan ik meteen aflezen hoeveel kruisen en mollen er zich binnen de familie bevinden. Ten tweede vertelt de cirkel wélke tonen binnen de familie een kruis of mol hebben. Het werkt zo:

• Voor het aflezen van kruisen vertrek ik vanuit de positie van 12 uur. Op die positie vind ik C majeur. De reden hiervoor is dat binnen de familie van C majeur (en A mineur) geen enkele kruis of mol zit. Wanneer ik naar rechts schuif komt er telkens een kruis bij. Zo weet ik dat de familie van G majeur één kruis heeft, de familie van D majeur twee, A majeur drie, enzovoort.
• Voor mollen gebruik ik dezelfde methode, maar… daarvoor ga ik naar links. De familie van F majeur heeft één mol, die van B♭ heeft twee mollen…
• Wanneer ik wil weten wélke tonen (en bijbehorende akkoorden) een mol of kruis hebben kan ik dit eenvoudig terugvinden op de cirkel. Voor de kruisen begin ik altijd bij F en ga ik naar rechts. Elke familie die één of meer kruisen heeft, heeft dus altijd minimaal de F#. Om de mollen te bepalen begin ik bij B♭ en ga ik naar links. Elke familie die één of meer mollen heeft, heeft dus altijd minimaal de B♭.

Voorbeeld: als ik een nummer schrijf in A majeur, weet ik door de cirkel dat:

• …deze familie drie kruisen heeft (want drie stappen naar rechts vanaf C).
• …dat deze kruisen F#, C# en G# zijn. Want ik begin, zoals gezegd, altijd op de F en ga vanaf daar naar rechts. In dit geval tot ik drie letters heb (F, C, G).
• Voor de familie van E majeur zou er één extra kruis bijkomen. Ik krijg dan F#, C#, G# en D#.

Nu een voorbeeld met mollen. Wanneer ik een nummer schrijf in Eb, weet ik:

• …dat er drie mollen schuilen binnen deze familie. Ik ga namelijk drie stappen naar links vanaf C.
• …dat deze mollen B♭, E♭ en A♭ zijn. Want ik begin bij mollen altijd op Bb en ga dan naar links. In dit geval tot ik drie letters heb (B, E, A).

Heb je al zin om aan de slag te gaan? Probeer zeker eens een eigen nummer te schrijven met behulp van de cirkel! Denk eraan, practice is the key!

#5. Maak interessante progressies met secundaire dominanten

De naam secundair dominant-akkoord klinkt misschien complex, maar laat je zeker niet afschrikken, want dat is het niet! In combinatie met de kwintencirkel is het enorm makkelijk om gebruik te maken van secundaire dominanten. Ik gebruik dit zelf voornamelijk om akkoordenprogressies interessanter te maken en meer eigenheid te geven.

V-akkoord vinden (dominantakkoord)

Om dit te doen is het belangrijk te weten wat het V-akkoord is. Dat is, na het eerste akkoord (de tonica), het belangrijkste akkoord, omdat het een grote impact heeft op ons muzikaal gehoor. Door gebruik te maken van de V wordt ons gehoor getriggerd om terug te keren naar de I. Om die reden wordt het V-akkoord ook wel het dominantakkoord genoemd ten opzichte van de I. Doordat de cirkel een opeenvolging is van vijfdes, is het kinderspel om deze te vinden. Voorbeeld: wanneer ik de akkoordenprogressie I-V-IV-I speel binnen de familie van G majeur, kom ik uit bij de akkoorden G-D-C-G. Binnen de familie van G is het vijfde akkoord een D. D is dus het dominantakkoord ten opzichte van de tonica G. De afstand tussen de tonica G en D is een vijfde.

Secundair dominantakkoord vinden

Ik was eigenlijk niet op zoek naar het dominantakkoord, maar naar het secundair dominantakkoord. Het gewone dominantakkoord maakt deel uit van de muzikale familie en staat altijd op de vijfde positie (dus D ten opzichte van G of G ten opzichte van C). Het secundair dominant akkoord maakt geen deel uit van de familie en kan bijna vanuit elke positie gevormd worden. In onderstaande afbeelding staan eerst al de akkoorden van de familie G majeur op een rij (G, a, b, C, D, e, f#°).

In de rij eronder staan de vijfdes ten opzichte van elk akkoord binnen deze familie. Wanneer ik dat akkoord behandel als majeur en daar eventueel een 7 aan toevoeg, krijg ik het secundair dominantakkoord. Pak bijvoorbeeld ‘D’ uit de tabel hierboven, zoek deze op in de kwintencirkel (zie onder) en ga één stap naar rechts. Daar vind je de A. Nu voegen we hier naar eigen smaak nog een 7 aan toe: A7. De A7 is het secundair dominantakkoord van D in ons voorbeeld. Alle secundair dominantakkoorden in de tabel hierboven horen eigenlijk niet binnen de familie van G majeur thuis, met uitzondering van de eerste. De D is namelijk het (gewone) dominantakkoord in de familie van G.

De regels op een rijtje:

• Je kan vertrekken vanuit elk akkoord binnen een muzikale familie, behalve van een diminished (verminderd) akkoord. Dit is te onstabiel. Als ik het verminderde akkoord speel, keer ik altijd terug naar het akkoord met de meeste stabiliteit, namelijk het eerste.
• Je kan gebruikmaken van de 7, maar dat is niet noodzakelijk.
• Het secundair dominantakkoord is altijd majeur, hoewel hier enkele uitzonderingen op zijn.
• Het secundair dominantakkoord kan gespeeld worden voor verschillende akkoorden (zie voorbeeld onderaan).

Voorbeeld van een progressie met een secundair dominantakkoord

Stel; ik speel een progressie in de familie van G majeur en ik wil gebruikmaken van de akkoorden I en vi (G en e). Als ik een een akkoord zoek wat ik hiertussen kan plaatsen, kan ik gebruik maken van een secundair dominantakkoord. Als ik het secundair dominantakkoord zoek, vertrekkende vanaf het zesde akkoord (e), behandel ik het e-akkoord tijdelijk als tonica en zoek ik de vijfde vanaf dat akkoord: dit is B7. Ik speel dit secundair dominantakkoord voor ik het zesde akkoord speel. Op die manier krijg ik een prettig klinkende progressie van akkoorden: G-B7-e. De toon B is namelijk een vijfde vanuit de toon E. Door B7 te spelen, begeleid ik de luisteraar op soepele wijze naar het akkoord e. Om deze progressie af te sluiten, kan ik heel wat verschillende akkoorden gebruiken. Zo kan ik bijvoorbeeld het dominantakkoord binnen de familie van G majeur, het dominantakkoord D gebruiken. Dan krijg ik G-B7-e-D. Als ik vanaf die D terugga naar het begin (G), krijg ik opnieuw zo’n natuurlijk klinkende progressie van een vijfde (D naar G).

Secundair dominant wil altijd terug

Het secundair dominant akkoord zal me altijd willen leiden naar het dominante akkoord of de (nieuwe) tonica. Ik beschouw dit als een algemene standaard in de muziekwereld, al zijn er een aantal muzikanten die hier op een subtiele manier van afwijken. Door gebruik te maken van de cirkel ontdek ik als eerste de akkoorden binnen een bepaalde familie. Nadien kan ik op de cirkel heel makkelijk aflezen welke secundair dominantakkoorden ik kan gebruiken als toevoeging bij de akkoorden die ik in het begin heb gevonden.

Nog een voorbeeld

Afsluiten doe ik met een extra voorbeeld. Deze keer speel ik de progressie I, V, iii binnen de muzikale familie van F majeur. Door de kwintencirkel te gebruiken kan ik direct aflezen welke akkoorden dit zijn, namelijk F, C en a. Ik kan zorgen voor een afwisseling van de progressie door het secundair dominant akkoord te zoeken vanaf het derde akkoord, het a-akkoord. Ik speel het secundair dominantakkoord net voor het a-akkoord en zo krijg ik een mooie overgang. Op de linker afbeelding zie je al de akkoorden binnen de familie van F. Het secundair dominantakkoord vind je door één positie naar rechts te schuiven. Vertrekkende vanuit het a-akkoord kom ik op het e-akkoord terecht. Zoals gewoonlijk zet ik dit om in majeur en voeg ik een 7 toe, waardoor ik E7 krijg. De progressie verandert dus van F, C, a naar F, C, E7, a. Probeer het uit. Klinkt cool toch?

#6. Creëer nóg meer kleur door akkoorden te ‘lenen’

Dit is opnieuw een fijne toepassing die ik gebruik om progressies aangenamer en vooral meer excentriek te laten klinken. Het is goed om te weten dat er meerdere akkoorden zijn die we kunnen lenen vanuit andere muzikale families in majeur of mineur. Doordat het omvormen van het vierde akkoord – binnen een familie in majeur – het meest wordt toegepast beschrijf ik hier alleen deze functie. Om af te wisselen met de ‘normale’ akkoorden kan ik het vierde akkoord – wat normaal gezien majeur is – omvormen tot een mineur akkoord. De technische redenering hierachter is dat ik akkoorden kan lenen vanuit een muzikale familie die gelijknamig is ten opzichte van de familie waarin ik speel. Een familie die gelijknamig is bestaat uit dezelfde grondtoon. Zo is G mineur gelijknamig ten opzichte van G majeur omdat deze dezelfde grondtoon, G, hebben.

Een veel gebruikte overgang: van IV naar iv

Stel: we nemen een progressie in C-majeur. We spelen dan bijvoorbeeld de progressie I-vi-IV oftewel C-a-F. Het vierde akkoord binnen de familie van C-majeur is het F-akkoord. Om hier de progressie wat interessanter te maken kan ik het vierde akkoord, F, omvormen naar een mineur-akkoord, dus van F naar f. Hierdoor krijg ik de progressie I-vi-IV-iv of C-a-F-f. Het akkoord f hoort eigenlijk niet thuis binnen de familie van C majeur: we lenen dit akkoord van de gelijknamige familie: C mineur. Het akkoord f staat immers op de vierde positie binnen de familie van C mineur. Deze overgang van het vierde akkoord in majeur naar hetzelfde akkoord in mineur klinkt bijzonder mooi als ik nadien terugkeer naar het eerste akkoord van de familie. Op die manier krijg ik een overgang die vaak terugkomt in verschillende genres, zoals pop, rock en jazz. Variatie: soms sla ik het vierde majeur-akkoord over en gebruik ik enkel het geleende mineur-akkoord. Dus bijvoorbeeld I-vi-iv.

Snel de IV opzoeken in de kwintencirkel

De kwintencirkel is ideaal om de verschillende akkoordenprogressies uit te testen. Zo kan ik meteen aflezen wat het vierde akkoord binnen een bepaalde toonaard is en hoef ik het nadien enkel om te vormen naar een mineur-akkoord. Het fijne hieraan is dat de cirkel het opnieuw heel eenvoudig maakt om dit concept te gebruiken. Het stelt me ook in staat om dit toe te passen binnen verschillende toonaarden.