Yamaha Reface-serie: wat zijn dat voor synthesizers?
Gepubliceerd op vrijdag 12 juni 2020
Met de release van de nieuwe Yamaha Reface-synthesizers brengt dit Japanse bedrijf een stukje muziekgeschiedenis terug onder de aandacht. Een artikeltje is wel op z’n plaats.
Reface YC
De ontwikkeling heeft aangetoond dat traditionele instrumenten en secties steeds kleiner werden. Het kerkorgel was een enorm bouwwerk (dat, toegegeven, er in die vorm ook wel mooi en indrukwekkend uitziet natuurlijk), maar een instrument als het Hammond-orgel toonde uiteindelijk aan dat het ook kleiner kon. Het kerkorgel bouwde een klank op met diverse pijpen waar lucht doorheen stroomde. In feite was het kerkorgel ’s wereld allereerste additieve synthesizer, en vol-akoestisch.
Dat er nieuwe technieken ontstonden, zoals transistors en toonwielen, had een interessant gevolg voor popmuziek. Omdat instrumenten steeds kleiner werden konden bands er gebruik van maken. Want alhoewel een Hammond B3 nog steeds een flinke machine is, was hij in ieder geval portable. En zo werd de Hammond-sound een onderdeel van de popmuziek die rijzende was. Een synthesizerartiest als Vangelis heeft in z’n vroege carrière ook zo’n orgel gebruikt, vooral in z’n Forminx- en Aphrodites Child-jaren. Met een flinke galm erachter leverde het een rijke en volle klank op. Ook in het progrock-genre doken dit soort orgels op en eigenlijk zijn ze er nog steeds een onderdeel van.
Maar omdat het altijd kleiner kan werd het combo-orgel uitgevonden, zoals de Yamaha YC-45D, een transistor-orgel. Zoals dat wel vaker gaat, komen er kapers op de kust, diverse merken brachten deze producten uit, allemaal met een eigen sound. Vox en Farfisa zijn bekende namen.
De Reface YC combineert de sound van deze combo-orgels in een compacte interface, met drawbars en bijpassende effecten. En daarmee is dit misschien wel het meest portable orgel dat zó goed klinkt.
Reface CP
Een piano is natuurlijk ook een instrument dat veel te zwaar is voor bandjes. Dus er moet ofwel een piano staan op het podium van een locatie, of de piano moet kleiner en lichter. Net als de orgels was de laatste optie niet tegen te houden, en zo ontstonden nieuwe ideeën. Een Rhodes bijvoorbeeld, had metalen tongen als kloppend hart. Door er met een toetsaanslag tegenaan te slaan ontstond het geluid van een soort stemvork. Pickup erbij, versterking (en een beetje oversturing), en de Rhodes-sound was een feit. Ook deze sound was getuige van de bloei van de moderne popmuziek en ook deze sound is vandaag de dag nog erg gewild. Een mooie lange galm erover en je speelt er urenlang op. Het heeft dan iets dromerigs
De CP80 van Yamaha heeft ook een opvallende sound, in de vroege jaren 80 vaak een vaste waarde in de albums van Jon & Vangelis. In het midden- en hoge register is de klank zelfs betrekkelijk realistisch, de lage registers zijn juist weer heel typerend voor de CP80. Een vreemd soort ‘valsheid’ bijna, maar erg bruikbaar voor iedere toetsenist die een bijzondere sound zoekt. En weer: een rijke galm erover en het is genieten geblazen. Dit alles treft u aan in de Reface CP!
Reface DX
De ontwikkeling van computerchips zorgde voor een niet te stoppen ontwikkelingsgolf. FM-synthese bestond al een tijdje voor de beroemde Yamaha DX7 de markt volledig in z’n greep had. FM-synthese is dan ook in theorie niet gebonden aan digitale chips, het enige wat nodig is zijn stabiele oscillatoren. En dat is precies wat analoge oscillatoren niet konden bolwerken. Daarnaast zou een degelijke analoge FM-synthesizer met de capaciteit van een DX7 niet te betalen zijn. Wat dat betreft kwam de DX7 precies op tijd. In de jaren ervoor domineerden analoge synthesizers het landschap, en alhoewel daar diverse pareltjes bij zitten was het wel steeds dezelfde klank. De DX7, en FM-synthese in het algemeen, blonk juist uit in klanken die eindelijk eens een beetje anders klonken. Een realistische marimba, goede bassen, synthetische piano’s, het kon er allemaal mee.
Waar FM-synthese echt om wordt gewaardeerd is hoe de klank kan reageren op de speler. Door aanslaggevoeligheid én door de plaats van een aanslag op het klavier kan een klankkleur volledig veranderen. Dit is perfect voor akoestische klanken die erg dynamisch zijn. Vergelijk: een luid bespeelde gitaarsnaar klinkt niet alleen maar helderder dan een zacht bespeelde snaar, de algehele klankkleur verandert ook. Bij analoge synthesizers had men eigenlijk alleen maar een filter. En een filter verandert de helderheid van de klankkleur weliswaar ook, maar niet het kernkarakter van die klankkleur. Het geniale van FM-synthese is juist de enorme mogelijkheden om het kernkarakter van een klank te wijzigen, én om hier muzikaal mee om te gaan.
De Reface DX is een kleine FM-synthesizer die talloze klankmogelijkheden in zich bergt. Van alle Reface-modellen is dit de meest uitgebreide qua klank. Een keerzijde is er ook: veel musici wisten geen raad met de DX7, en voor de Reface zal het waarschijnlijk niet heel veel anders zijn. Als destijds een DX7 terug naar de fabriek ging voor reparaties bleek vaak dat alle fabrieksklanken er nog ongemoeid in zaten. Daarom kwamen steeds dezelfde klanken langs in de popmuziek uit die tijd. De bekende EPiano, de tubular bell, het softe FM-pianootje uit de intro van Last Christmas (Wham)… En dat is eigenlijk heel jammer omdat FM zo verschrikkelijk veel te bieden heeft.
Dat moet dan ook de boodschap zijn van de Reface DX; FM is echt heel leuk, probeer het eens en alle moeite zal beloond worden. Door Yamaha is FM overigens nog doorontwikkeld in de vorm van de SY77/SY99 en de FS1r. Beide modellen zijn eigenlijk een soort afstammeling van de eerder genoemde DX7 maar namen wel elk hun eigen pad. De SY77 en SY99 kunnen dingen die de FS1r niet kan, en vice-versa. Met de komst van samples (zoals de Roland D50 en Korg M1) werd FM-synthese ook iets uit een andere tijd. FM verving analoog (goeddeels), en samples vervingen FM.
Reface CS
Dat gezegd hebbende, een analoge synthesizer is natuurlijk wel erg leuk. Dat vergeleken met FM het aantal klankkleuren iets beperkter is mag zo zijn, maar de klankkleuren die er zijn laten menig producerhart nog steeds sneller kloppen. De Reface CS is een compacte synthesizer die het vooral moet hebben van deze overbekende sound. Het maken van een sound kan binnen een seconde of tien, mits je enige ervaring hebt. Dat is een heel verschil met de Reface DX, die weliswaar meer diversiteit heeft maar ook meer arbeidsintensief is. Met een (virtuele) analoge synthesizer begint het hele proces met een rijke golfvorm, zoals een zaagtand of blok. Met een filter haal je delen van het klankspectrum weg. Dit werkt eigenlijk vergelijkbaar met de equalizer op een hifi-versterker, met als verschil dat bijvoorbeeld de hifi-treble op een vaste plek zit. Met een filter in een synthesizer kan je juist deze frequentie aanpassen en daardoor een klank helderder of doffer maken tijdens het ‘leven’ van klank. De Reface CS is misschien wel de best eerste synthesizer van de Reface-serie, om de simpele reden dat eigenlijk iedereen er iets moois mee kan maken.
De CS is een van de meest befaamde series van Yamaha, in de jaren 70 en 80 waren dat echte knoppenbakken. De CS80 is met afstand het meest bekend, door het fervente gebruik door – wederom – Vangelis. Ook de band Toto wist er wel raad mee, en ABBA gebruikte de sound van de voorganger van de CS80, de GX-1. Eigenlijk was die voorganger een soort testomgeving voor die CS80, een enorm op een orgel gelijkende kolos die nog steeds erg waardevol is bij (rijke) verzamelaars. Omgerekend naar de huidige prijzen zou je van de waarde van de oorspronkelijke GX-1 een riante vrijstaande woning kunnen kopen. Maar tot zover dit stukje extra geschiedenis. En de Reface is beslist géén re-release van de CS-80, eerder de CS-01.
Wat Yamaha met de Reface-serie doet is een flink stuk muziekgeschiedenis verpakken in een viertal erg compacte instrumenten. Het enige stukje historie dat eigenlijk nog ontbreekt is een Reface Mellotron, maar wie weet wat er nog komen gaat.
Maarten, sinds 2012 fulltime copywriter bij Bax Music, is journalist, muziektechnoloog en componist met credits in tv, film, games en theater. Hij geeft graag tekst en uitleg over alles wat muzikaal gebruikt kan worden.
Nog geen reactie...