Tech talk: verlichting voor mobiele gelegenheden

De helpdesk van Bax-shop.nl krijgt veel vragen. Over van alles. U kunt het zo gek niet bedenken, of de vraag is al eens gesteld. En het antwoord gegeven, ook dat. Want wat voor soort verlichting heeft u nodig als u een drive-in show heeft, of als u als mobiele entertainer optreedt? En waar bestaat de basis uit? Bax-shop.nl vertelt u alle ins en outs in dit uitgebreide artikel.

Deze uitleg is met name gericht op mobiele entertainers, zoals drive-in shows en mobiele DJ’s, maar ook solo-artiesten, kleine bandjes en zelfs horeca-uitbaters kunnen er hun voordeel mee doen. Laten we voorop stellen dat de beschreven elementen uit deze tekst vooral richtlijnen zijn en voornamelijk de basis schetsen om beginners op weg te helpen. Er is dus geen goed of fout. In ons voorbeeld gaan we voornamelijk uit van een mobiele DJ die wat geld opzij gezet heeft voor een leuke lichtset en dit in de toekomst wil gaan uitbreiden.

1. Basisverlichting
Of u nu een DJ of zanger bent, toetsenist of clown, de basisverlichting is een essentiëel onderdeel van de lichtshow en vormt, zoals u vast al vermoedt, de basis. Basisverlichting zorgt voor een stuk herkenbaarheid en rust in uw show en bestaat uit statisch licht, dat al dan niet van kleur kan veranderen en op de maat van de muziek knippert. In de meeste gevallen wordt er gekozen voor een lichtset die bestaat uit vier spot-armaturen. Dit kunnen onder meer de bekende (LED-)parren zijn.

De reden dat er vier armaturen gebruikt worden, komt omdat dit voor de beste spreidingsmogelijkheden zorgt. Spots kunnen netjes in een waaier gericht worden, of juist kruislings voor nog leukere effecten. Met de basisverlichting zorgt u er voor dat het grootste gedeelte van de ruimte belicht wordt, waarbij de spots meestal op de dansvloer gericht worden.

De basisverlichting die Bax-shop.nl in het assortiment heeft loopt behoorlijk uiteen. We hebben nog steeds halogeenparren in het assortiment, maar merken dat bij nieuwe aanschaf de LED-verlichting domineert als het gaat om aantallen. Hierbij kiest de één voor vier losse LED-Parren, de ander kiest liever voor een systeem met vier armaturen die aan een elektronica-balk gemonteerd zijn. Elk systeem heeft zo zijn eigen voordelen.

Basisverlichting met losse armaturen biedt mogelijkheden als u veel opstellings-flexibiliteit wenst. Dit omdat de armaturen afzonderlijk gepositioneerd kunnen worden. Geschikte armaturen voor deze klus zijn bijvoorbeeld de American DJ Mega Tri Par Profile, of de JB Systems LED Plano Spot 7TC.

Indien u liever een compleet systeem aan één balk heeft om de opbouwtijd te beperken, dan wordt u ook hier op uw wenken bediend. Systemen als de Eurolite KLS-801 en de Showtec Compact opvouwbare lichtset worden vaak gekozen als het zaak is om uw licht in een handomdraai ‘up and running’ te hebben.

Plaats uw basisverlichting netjes op een statief om optimaal te kunnen richten. Bax-shop.nl heeft verschillende lichtstatieven in het assortiment, in meerdere prijsklassen. Voor een beginner voldoet een statief als de Innox INA S-12 al prima. Hier kunnen moeiteloos vier spot-armaturen aan bevestigd worden.

Noot 1: De historie van de Parcan
De (LED-)Parcan is een karakteristiek armatuur met een specifieke behuizing. Deze spot vindt zijn oorsprong in de jaren ’50 en de afkorting PAR lamp staat voor ‘Parabolic Aluminized Reflector lamp’. Het uiterlijk van dit type armatuur is in de loop der jaren wat gemoderniseerd. Dit type armatuur gebruikt een halogeen persglaslamp met een ingebouwde reflector. Later werd ook de ‘raylight’ geïntroduceerd, een halogeenpit die gemonteerd werd in een losse reflector, wat het meenemen van reservelampen eenvoudiger maakte en de lichtopbrengst sterk verbeterde. Ook is het vervangen van een raylight lamp iets goedkoper dan het vervangen van een hele persglaslamp, omdat de reflector gewoon kan blijven zitten.

Om een wat meer kleurrijke lichtshow te kunnen maken, werd een filterframe ontwikkeld dat voor het armatuur geschoven kon worden. Hier kon vervolgens eenvoudig een kleurenfilter in geplaatst worden. Een bekende speler op de markt van kleurenfilters is LEE, die met een groot assortiment filters de meest uiteenlopende kleurentinten na kan bootsen.

Jarenlang domineerden de Parcans van onder andere American DJ, Showtec, JB Systems en Eurolite de markten. Met de komst van LED-techniek werd het bestaan van de halogeenparren enigszins bedreigd en tegenwoordig wordt steeds meer naar LED uitgeweken bij de aanschaf van nieuwe systemen.

Noot 2: Ontwikkeling van LED-techniek en LED-armaturen
Omstreeks 2006 maakten de eerste LED-Parren hun eerste stap in de professionele markt, met instapmodellen van onder meer Showtec. Deze LED-Parcans werden al snel erg populair, dankzij de mogelijkheid om kleuren te mengen met het RGB kleurenmix-systeem. Tot op de dag van vandaag worden deze armaturen veel gebruikt, omdat de aanschafkosten tegenwoordig stukken lager liggen dan enkele jaren geleden. De lichtopbrengst van de eerste LED-Parren was niet fenomenaal, maar men profiteerde maar al te graag van het lage energieverbruik, de kleurenmenging, lange levensduur, directe DMX-aansturing en de afwezigheid van losse dimmers. Tegenwoordig zijn deze Showtecs nog steeds in trek vanwege de lage aanschafkosten.

Na de introductie van de eerste commerciële LED-Parren ontstond een ware ontwikkelings-spurt tussen verschillende fabrikanten. De LEDs moesten feller, beter, energiezuiniger, robuuster, compacter en kleurrijker worden! Een ware concurrentie-strijd is tot op de dag van vandaag merkbaar.

Zelfs het klassieke uiterlijk van de Parcan heeft het onderspit moeten delven. Waar de één nog waarde hecht aan het karakteristieke design, is de ander meer gecharmeerd van functionaliteit. Platte LED-armaturen zijn tegenwoordig goed vertegenwoordigd in de verlichtings-wereld. Groot voordeel hierbij is dat de armaturen veel minder ruimte innemen bij transport en opslag, daarnaast wordt er geprofiteerd van alle andere voordelen die LED-techniek biedt.

2. Effectverlichting
De kans is aanwezig dat u al vrij snel bent uitgekeken op de statische spots die van kleur wisselen. Daarnaast is het ook leuk om uw publiek te verrassen met een dynamisch, eventueel bewegend effect. Daarom wordt de basisverlichting vaak aangevuld met één of enkele lichteffecten. Deze dienen als aanvulling op uw basisverlichting en worden dan ook vaak tegelijkertijd gebruikt.

Het idee van een lichteffect is om op enkele momenten wat extra aanvulling te bieden op het basislicht. Lichteffecten staan dan ook meestal niet continu aan, om uw lichtshow overzichtelijk en geordend te houden. Met het gebruik van meerdere lichteffecten tegelijk wordt uw lichtshow namelijk snel druk.

Ook in de wereld van lichteffecten is LED-verlichting dominant. Vaak zijn LED-lichteffecten afgeleid van halogeen-varianten, die gemoderniseerd zijn. LED-effectverlichting is dan ook in allerlei soorten, maten en kleuren verkrijgbaar. Het mooiste is om een iets drukker en een iets rustiger effect te gebruiken ter aanvulling van uw basisverlichting.

Drukke, ruimtevullende lichteffecten zijn onder andere de American DJ Vertigo Tri-LED en de Showtec LED Derby. Slechts twee voorbeelden uit het brede assortiment lichteffecten, maar wel ware klassiekers die vroeger de discotheken domineerden in halogeen-vorm.

Lichteffecten die hun lichtstralen op een meer rustgevende manier projecteren zijn bijvoorbeeld de JB Systems SuperSolar 10W RGBW en de American DJ Quad Phase. Deze lichteffecten kunnen soepele, rustige roterende lichtstralen de ruimte in projecteren, wat eveneens een stukje rust én een spiegelbol-achtige imitatie met zich meebrengt. Daarnaast werken ook deze lichteffecten zeer ruimtevullend, dankzij hun zeer brede afstraling. De SuperSolar en Quad Phase kunnen ook een druk effect genereren, indien ze geluidsgestuurd gebruikt worden. Dan bewegen ze op de maat van de muziek.

3. DMX, geluidsgestuurd of master/slave?
Niet iedere DJ heeft voldoende tijd om aandacht aan zijn verlichting te besteden. Gelukkig kunnen de meeste lichteffecten prima zelf hun lichtshow maken. Dit gebeurt in de meeste gevallen via een interne microfoon per lichteffect, die de bassklanken van uw muziek opvangt. Met elke beat wordt een signaal naar het lichteffect gestuurd, om een lichtshow te verkrijgen die op maat van de muziek loopt.

Daarnaast is het vaak mogelijk om meerdere exemplaren van hetzelfde lichteffect precies hetzelfde te laten doen. Indien er een ‘master/slave’ functionaliteit aanwezig is, kunt u de lichteffecten met een simpele XLR-kabel aan elkaar koppelen. Het ene lichteffect stelt u in als master, de rest stelt u in als slave. Zoals u wellicht vermoedt, bepaalt de master wat de slaves moeten doen. De master gebruikt zijn eigen interne microfoon of zijn intern programma, waarbij de slave zijn acties perfect volgt. Hiermee worden uw beide lichteffecten perfect afgestemd op de rest van uw lichtshow, maar hoeft u zelf helemaal niets te doen.

Besteedt u toch liever wat aandacht aan het licht om het perfect op de muziek af te stellen, of neemt u zelf een lightjockey mee? Dan is DMX iets om zeker te overwegen. DMX is een specifiek protocol om intelligente lichteffecten en verlichtings-armaturen mee aan te sturen, door middel van adressering en bepaalde commando’s.
Afhankelijk van het type armatuur dat u aanstuurt, heeft u optimale controle over figuren, kleuren, stroboscoopfuncties, dimfuncties, beweging en nog veel meer!
Via een DMX-controller of DMX-software kunt u eenvoudig bepaalde posities vastleggen en opslaan. Door het achter elkaar plaatsen van bepaalde posities (ook wel scenes genoemd), kunt u een compleet programma maken waarbij posities afgewisseld worden (ook wel een chase genoemd). Omdat de lichteffecten de commando’s van uw DMX lichtsturing volgen, kunt u onder meer kleurenwisseling, beweging en figuurselectie toepassen. Zo heeft u optimale controle over uw DMX-gestuurde lichteffecten.

Een groot voordeel van DMX is dat u verschillende types lichteffecten en armaturen moeiteloos achter elkaar kunt aansluiten op één DMX-controller. Door middel van correcte adressering kunt u vervolgens elk lichteffect afzonderlijk bedienen. Zorg er in uw lichtshow voor dat kleuren netjes op elkaar afstemmen, laat bijvoorbeeld uw spots en twee dezelfde lichteffecten kruislings rood en blauw wisselen op de maat van de muziek. Dit zorgt voor een strakke lichtshow, met optimale afstemming. Andere kleurencombinaties kunt u uiteraard naar wens inprogrammeren.

Verder is er nog verschil tussen een DMX-controller en DMX-software. Een DMX-controller wordt vaak aangeschaft door beginners die niet verwachten direct uit te breiden en niet zoveel te besteden hebben. Dit is meestal voldoende voor enkele DMX spots en enkele lichteffecten, met de mogelijkheid om een paar programma’s op te slaan. Vaak is dit voldoende om af en toe eens uw programma’s te wisselen. Populaire controllers hiervoor zijn de Ayra OSO 240B MKII en de Showtec Scanmaster 8/2.

Andere controllers richten zich speciaal op een bepaald type DMX-verlichting, zoals de Showtec LED Operator 1. Die is ontwikkeld om eenvoudig LED-spots van Showtec makkelijk aan te sturen, dankzij direct op te roepen kleuren en programma’s. Hij is echter niet geschikt om alle DMX-verlichting aan te sturen, maar kan wel erg praktisch zijn indien u alleen uw basisverlichting hier mee wilt aansturen.

DMX-software wordt vaak gebruikt als u echt ultieme controle wilt hebben over al uw verschillende DMX-verlichting. Zeker als u diverse merken en types door elkaar gebruikt. Het nadeel van DMX-software is dat het in verhouding duurder is (omdat er nog een laptop of computer bij komt kijken), maar het grote voordeel is dat u eenvoudiger kunt programmeren. Vaak is er in DMX-software zelfs een fixture library aanwezig, wat inhoudt dat er een soort register is waarin de meest voorkomende DMX-verlichting al opgenomen is. Uw DMX-software weet na het instellen van enkele parameters precies welk DMX-armatuur op welk DMX-kanaal reageert. Verder is het toevoegen van extra DMX-verlichting in DMX-software behoorlijk eenvoudig. Ideaal indien u uitbreidingsplannen heeft in de nabije toekomst.

4. Roken is toegestaan!
Om uw lichteffecten helemaal tot leven te laten komen in donkere omgevingen, is het zeker aan te raden om een rookmachine te gebruiken. Hierdoor worden de stralen van uw lichteffecten zichtbaar in het donker, waardoor uw verlichting ruimtelijker en dynamischer overkomt. Zeker bij bewegende lichteffecten is het resultaat goed te merken!

Maar elke gelegenheid is anders, daarom zijn er ook verschillende rookmachines beschikbaar. Elke rookmachine heeft zo zijn eigen toepassing, wij lichten graag de verschillen toe.

Rookmachine
De klassieke rookmachine produceert flinke rookpluimen, die na verloop van tijd wegtrekken en veranderen in een middelmatige nevel. Voor mobiele gelegenheden worden vaak rookmachines zoals de Antari F-80Z en de Martin Magnum 650. Deze produceren aardige rookpluimen om kleinere ruimtes lekker in de rook te kunnen zetten. Bijna alle rookmachines werken op standaard rookmachine-vloeistof, op waterbasis.

Pakt u het liever gelijk groots aan en wilt u binnen een minuut de ruimte vol blazen met dikke pluimen? Dan is een krachtig exemplaar zoals de Showtec Atmos 1500 of de Antari Z-1200 MKII een betere keuze.

Noot 3:
Gebruik ‘heavy’ rookvloeistof om dikke rookpluimen te creëren, of gebruik ‘light’ vloeistof als u juist wilt dat de rook snel wegtrekt naar een lichte, goed verspreide nevel. ‘Medium’ vloeistof zit hier ongeveer tussenin.

Hazer
Een hazer is een nevelmachine die gebruikt wordt voor het verspreiden van een zeer lichte nevel. In de regel gebeurt dit met een ingebouwde ventilator. Een groot voordeel hierbij is dat lichtbundels zichtbaar worden, maar het zicht wordt u niet onttrokken. Hazers worden onder meer gebruikt bij theaterproducties, waar rookpluimen niet gewenst zijn, maar de lichtstralen wel zichtbaar moeten zijn. Hazers werken vaak met vloeistoffen op oliebasis, maar dat is niet altijd zo. Lees dus de productomschrijving aandachtig en raadpleeg bij twijfel onze helpdesk voor advies. Populaire hazers zoals de Magnum 2500 en de Compact Hazer Pro zijn perfect voor dit soort klussen.

Fazer
Last, but not least, komt de fazer aan bod. Een fazer werkt ongeveer hetzelfde als een normale rookmachine (fogger), maar met het effect van een hazer. De naam ‘fazer’ is dus vrij logisch gekozen. Een fazer werkt op normale rookvloeistof en heeft een ingebouwd verwarmingselement om rook te creëren, maar heeft een ingebouwde ventilator om de rook netjes en egaal te verspreiden. Omdat een fazer goedkoper is dan een hazer en hij ook het effect van een normale rookmachine redelijk kan nabootsen, is dit de ideale keuze indien dikke rookpluimen vaak niet gewenst zijn. Onder drive-in shows en mobiele DJ’s zijn de Showtec Atmos F350 en de Antari Z-300 MKII erg gewild dankzij hun veelzijdige toepassingsgebied.

Noot 4:
Indien u op een bepaalde feestlocatie gaat draaien, is het verstandig om met de zaal-uitbater te overleggen betreffende het gebruik van een rookmachine. Dit is niet altijd gewenst en de kans is aanwezig dat het een rookmelder activeert. Voorkomen is beter dan genezen!

5. Scanners en movingheads
Wanneer DMX geen vreemde meer voor u is en u graag wilt uitbreiden, ontkomt u bijna niet meer aan intelligente verlichting. Onder intelligente verlichting verstaan we onder meer DMX-gestuurde lichteffecten, maar in de praktijk komt dit voornamelijk neer op scanners en movingheads. Kortom; bewegende verlichting!

Movinghead:
Een movinghead is een bewegend armatuur, dat gebruik maakt van een losse basis, plus een bewegende kop. In de kop vindt u alle onderdelen die met optiek te maken hebben, in de basis vindt u de voeding, sturingsprint en soortgelijke onderdelen. Movingheads kunnen van links naar rechts en op en neer bewegen, waarbij de kop sierlijk in allerlei standen gepositioneerd kan worden. Ingebouwde kleurenwielen, gobowielen (voor figuren), een stroboscoopfunctie, dimmer, focus en (roterend) prisma zijn vaak terug te vinden, maar dit kan per merk en model variëren.

Scanner:
Een scanner heeft soortgelijke eigenschappen, maar hierbij is ook het optische gedeelte in de basis verwerkt. De kop van een scanner is statisch gemonteerd en bevat twee stappenmotoren plus een spiegel. Dankzij een bijzondere constructie is de spiegel beweeglijk en weerkaatst hij het licht dat uit de behuizing komt. U heeft soortgelijke controle over alle functies als bij een movinghead, maar het bereik van de spiegel is beperkt. Groot voordeel is wel dat u voor het geld van één movinghead vaak twee scanners met vergelijkbare functies heeft!

Movingheads en scanners presteren het beste in aantallen. Het praktische minimum is twee stuks, een veelvoud daarvan maakt het mogelijk om nog creatiever met uw licht om te gaan. Bedenk goed wat voor u de beste keuze is. Een standaard drive-in show heeft vaak genoeg aan twee scanners, omdat deze setup vaak tegen een muur, wand of doek komt te staan. Het uitgebreide bereik van een movinghead is dan niet noodzakelijk. Movingheads worden juist wel interessant als u veel varieert met opstellingen. Een movinghead op een verticale truss-staander geeft namelijk al een erg leuk effect.

Zoals we al lieten doorschemeren zijn movingheads en scanners interessant als u reeds wat DMX-ervaring heeft, of juist uw lichtshow wilt opbouwen met alleen maar DMX-gestuurde verlichting. Gebruik een goede DMX-sturing (controller of software) om optimale controle te verkrijgen over de functies van uw armaturen.

Movingheads en scanners komen voor in discotheken, bij festivals, grotere evenementen en in vaste installaties. Toch zijn er zeer betaalbare movingheads en scanners op de markt, met prima prestaties. Denk eens aan de Showtec Phantom 50 en de Ayra ERO 101. In het scanner-segment vinden de JB Systems LED Victory Scan en de Eurolite TSL 200 hun plaats. Allen met een eigen lijstje specifieke kenmerken.

6. Truss en lichtbruggen
Misschien is dit wel het meest belangrijke onderdeel van heel uw licht-setup, dus vergeet niet om hier ook aandacht aan te besteden! Indien u de normale licht-statieven ontgroeid bent, kunt u kijken voor een complete lichtbrug. De meeste lichtbruggen bestaan uit twee statieven, waar een dwarsligger op bevestigd wordt. Deze dwarsligger bestaat uit meerdere meters truss.

Indien u al overweegt om scanners en/of movingheads te gebruiken in uw lichtshow, raden wij aan om een systeem met steivge truss en wind-up statieven te gebruiken. Dit garandeert stabiliteit én comfortabel opstellen van uw setup.
Truss is een benaming voor de industriëel ogende dragers met drie of vier hoofdbuizen (driehoek of vierkant). Dankzij gelaste dwarsverbindingen wordt optimale stabiliteit gegarandeerd. Middels snelkoppelingen kunt u de truss eenvoudig verbinden én uit elkaar halen. Om truss te verbinden gebruikt u één koppeling, plus een pin en clip per zijde.

Met behulp van wind-up statieven kunt u uw lichtconstructie de lucht in takelen met een liersysteem. Eenmaal op de juiste hoogte vergrendelt u de buis met een safety-pin. Het installeren van uw verlichting kan op werkhoogte gebeuren, waarna u de hele constructie in één keer omhoog takelt. Een van de meest populaire wind-up statieven voor een leuke prijs is de ST-132 van American DJ.

Iets wat bij veel beginners vergeten wordt, is het juiste bevestigingsmateriaal. Vergeet daarom niet de juiste G-haken of halfcouplers mee te bestellen, die u aan uw lichteffecten, spots en andere armaturen monteert. Vervolgens kunt u uw verlichting eenvoudig monteren aan uw truss.
Daarnaast heeft Bax-shop.nl verschillende safety-kabels in het assortiment, waarmee u uw verlichting kunt zekeren. Bevestig deze aan de safety-eye van uw verlichting en wikkel deze rond uw truss. Mocht een haak het plots begeven om een onverklaarbare reden, dan valt uw verlichting in ieder geval niet te pletter op de grond. En nog belangrijker: niet boven op uw publiek! Investeer daarom een klein bedrag in wat safety-kabels, want besparen op veiligheid is taboe.

7. Lasers, stroboscopen, blinders…
Is uw lichtshow toe aan iets vernieuwends? Lasers, stroboscopen en blinders zijn erg populair omdat ze tegenwoordig goed te betalen zijn.

Lasers
Sierlijke, dunne waaiers zweven over uw publiek heen, alsof er een golf van licht ontstaat. Het Bax-shop.nl assortiment lasers omvat producten voor beginners, maar ook voor de professional is er genoeg te vinden. Van stand-alone laser tot ILDA-aangestuurde RGB lasers, er is genoeg te vinden.

Stroboscopen
Felle, pulserende bundels wit licht vullen de ruimte, waardoor u verdwaald lijkt te zijn in een slow-motion video. Een stroboscoopsnelheid van 20 Hz (dus 20 flitsen per seconde!) is voor de meeste stroboscopen haalbaar. Stroboscopen worden meestal in de climax van de muziek gebruikt. Stroboscopen worden meestal gebruikt op de wat grotere feesten waar veel jongeren aanwezig zijn.

Blinders
Blinders zijn krachtige armaturen, die momenteel nog veel in omloop zijn als halogeenversie. Zeer krachtige lampen lanceren plotseling hun volledige vermogen, waardoor uw publiek overspoeld wordt met een enorme lichtopbrengst en voelbare hitte. Daarnaast worden blinders ook vaak gebruikt in grotere aantallen om chases mee te maken, op een gering vermogen.