Klinker-problemen (en oplossingen) bij het zingen

In deze aflevering van de serie over zangtechniek gaan we het hebben over klinkers. Of beter, over de uitspraak van klinkers. Loop je bij het zingen steeds tegen dezelfde problemen aan en dan vooral bij de hoge noten? Dan zou dat best eens aan je uitspraak van de klinkers kunnen liggen.

• Veranderende klinkers”
• Met en zonder compressie
• Dwingende klinkers
• Pionier Cathrine Sadolin
• Glijdende schaal
• Hoe eigen maken
• Goed om te weten
•     Klinkers en zuiver zingen
•     Volume en zang
• Zie ook

Veranderende klinkers

Zing (met compressie) op een voor jou gemiddelde toonhoogte en gemiddeld volume een duidelijke ie en zing een toonladder omhoog. Als je bij de hoge noten die ‘ie’ als klank wilt handhaven, loop je op een gegeven moment tegen een soort grens aan. Je voelt iets veranderen in je spraakkanaal. Op dat moment schakel je namelijk over van zingen met compressie naar zingen zonder compressie. Daardoor gaat je stem anders klinken. Wil je dat voorkomen? Dan moet je bij de hoge noten de ‘ie’ laten overgaan naar een ‘i’. Als je dat doet, kun je tot bovenin de compressie vasthouden en de klankkleur van je stem handhaven. Bij zingen is de uitspraak van klinkers een belangrijk aandachtspunt. Uitspraak van klinkers kan zangers voor problemen plaatsen. Iedere klinker vraagt een bepaalde stand van het spraakkanaal. Maar die stand kan bij zingen niet altijd gehandhaafd blijven, zeker niet bij hoge noten. Stel dat je toch probeert om de oorspronkelijke uitspraak van een klinker in iedere gezongen noot te handhaven. Dan gebeuren er verschillende dingen, die je zang niet ten goede komen. Ten eerste bouw je spanning op in je spraakkanaal, maar ook in de spieren daar omheen. Die spanning hoor je terug in je stem. Je stem versteent als het ware, waardoor je geluid stijf, dun en schril wordt. Die verkramping werkt door naar de volgende inademing, waardoor de volgende zin ook al niet lekker klinkt. Je komt in een vicieuze cirkel terecht, waardoor je steeds minder lekker zingt. Als je dit gedurende lange tijd doet, zou je ook nog eens stemproblemen kunnen krijgen.

Met en zonder compressie

Om de hiervoor genoemde problemen te voorkomen, moet je de oorspronkelijke klank van de klinkers loslaten als je hoger gaat zingen. Naast de zangtechnische argumenten zijn er ook artistieke overwegingen als het gaat om de uitspraak van klinkers en klankkleur van je stem. In de popmuziek wordt meestal met compressie gezongen. Dat komt mede doordat de wortels van de popmuziek in de Engelstalige gebieden liggen en juist in het Engels (met name in Amerika) wordt veel met compressie gesproken. Dat heeft zich doorgezet in de zang. Popzangers willen die compressie doorgaans zo lang mogelijk volhouden, ook tot in de hogere noten. Maar dan moet je wel de oorspronkelijke uitspraak van een aantal klinkers loslaten. In de vierde aflevering van deze serie zijn we uitgebreid ingegaan op zingen met en zonder compressie. We herhalen het hier even kort. Want het is een belangrijk onderwerp, zeker in relatie tot de uitspraak van klinkers. Om geluid te kunnen maken, moeten de stembanden tegen elkaar aan worden gezet. Dit kan op verschillende manieren. Als bij het zingen de stembanden zich aanspannen samen met de spieren die de stembanden tegen elkaar aan trekken (de adductoren), dan noemen we dat de actieve modus oftewel zingen met compressie. De stembanden zijn hier dus actief betrokken (inwendig aangespannen) bij de toon en de toonhoogte. Naast deze actieve modus is er ook een passieve modus. De stembanden worden ook dan tegen elkaar aan geplaatst, maar dat gebeurt alleen vanuit de omliggende spieren (de genoemde adductoren). De stembanden zelf blijven daarbij ontspannen. Het zingen in deze passieve modus noemen we zingen zonder compressie. Dus, bij zingen met compressie zijn het de stembanden zelf die tegen elkaar aan gaan staan (actieve modus). Bij zingen zonder compressie (passieve modus) zijn het de omliggende spieren die de stembanden tegen elkaar aan zetten, waarbij de stembanden zelf ontspannen blijven. Zingen met en zonder compressie geeft ieder een eigen klank. Ze hebben ieder ook hun eigen beperkingen, zowel in dynamisch bereik als in toonhoogte. Dat zie je in onderstaande tabel. Als je deze serie volgt, zal de tabel je bekend voorkomen. Maar nu hebben we de tabel uitgebreid. Onderaan staat namelijk wat er met de klinkers gebeurt als je hoog zingt.

Dwingende klinkers

Vooral bij het zingen met compressie loop je tegen klinkerproblemen aan als je hoog gaat zingen. Wil je de oorspronkelijke klank van de klinker zoveel mogelijk handhaven bij hoge noten, dan moet je op een zeker moment omschakelen van zingen met compressie naar zingen zonder compressie. De klinker dwingt je dus om naar een andere modus te gaan, waardoor je stem ineens anders gaat klinken. Het kan zelfs gebeuren dat je stem onbedoeld overslaat. Normaal gesproken wil je dat niet, want je wilt zelf kiezen hoe je stem klinkt. Je wil niet tot een bepaalde klankkleur worden gedwongen omdat je de klinkers zo oorspronkelijk mogelijk wilt uitspreken. Een zangeres als Christina Aguilera blijft tot ver in de hoge noten met compressie zingen. Dat lukt haar doordat ze de uitspraak van de klinkers aanpast. Een enkele keer laat ze bij de hoge noten de compressie los, waardoor haar stem ineens anders klinkt en wat heser wordt. Vermoedelijk is dat een artistieke keuze. Iets soortgelijks zien we bij zangeres Shakira. Zij wisselt vaak tussen zingen met en zonder compressie, door vaak aan het eind van de zin haar compressie heel even los te laten. Daardoor zit haar zang soms tegen het jodelen aan. Naar alle waarschijnlijkheid ook een eigen artistieke keuze. Er is een Nederlandse zanger die zo’n goede zangtechniek heeft, dat hij tot ver in de hoge regionen heel dicht bij de oorspronkelijke uitspraak van de klinkers kan blijven. Die zanger is Marco Borsato. “Dat lukt hem dankzij zijn fabuleuze ademtechniek en een uitstekende conditie”, zegt zangcoach Alfons Verreijt. “Hij ademt net genoeg in, waardoor zijn stem minder onder druk staat. Door die mindere druk blijven de klinkers dicht bij hun oorspronkelijke uitspraak. Ook heeft hij een goede ademsteuntechniek: hij hoeft zijn flanken nauwelijks uit te zetten, zodat hij nog voldoende speelruimte heeft als hij bij moeilijke noten komt. Marco zingt niet hard, maar wel pittig. Doordat hij op zo’n beheerst volume zingt, houdt hij zijn stem goed onder controle en kan hij met compressie blijven zingen, ook in het hoog. En door twang toe te passen (zie vorige aflevering) geeft hij intensiteit aan zijn zang.”Onderwerpen als ademsteun en twang hebben we in vorige afleveringen van deze serie besproken.

Christina Aguilera

Pionier Cathrine Sadolin

We hoeven niet allemaal zo te kunnen zingen als Marco Borsato. Maar je wilt wel lekker zingen en niet door de uitspraak van de klinkers tot een bepaalde klankkleur worden gedwongen. Iemand die op dit gebied baanbrekend werk heeft gedaan, is de Deense zangpedagoge Cathrine Sadolin. Zij is de grondlegger van de bekende Complete Vocal Technique (CVT).”Sadolin heeft van een groot aantal zangers de uitspraak van klinkers geanalyseerd”, vertelt Alfons. “Zo heeft ze ontdekt dat veel zangers hun klinkers veranderen als ze hoger gaan zingen. Op die manier lukt het hen om de klankkleur in stand te houden.” Hiermee heeft Sadolin een belangrijke ontdekking gedaan. Vervolgens heeft ze dit gevat in een methode waarin je bepaalde klinkers in de hoge noten vervangt door ‘uh’, ‘i’ en ‘oh’. “In zeker opzicht is dat een goede en praktische oplossing”, vindt Alfons. “Maar het heeft ook zijn beperkingen. Als zanger moet je voortdurend in je hoofd houden welke klinkers veranderen in die ‘uh’, ‘i’ en ‘oh’. En ook vanaf welke toonhoogte dit zou moeten gebeuren, dus waar het omslagpunt ligt. Met andere woorden: er zijn scherpe grenzen gesteld en die moet je als zanger goed in je hoofd hebben. Een extra moeilijkheid is dat in iedere taal de klinkers weer anders zijn. Daarom ben ik gaan nadenken over een andere benadering, die natuurlijker voelt voor zangers.”

Glijdende schaal

Alfons is met zijn leerlingen aan de slag gegaan en heeft aan de hand van zijn praktijkervaringen een eigen methode ontwikkeld, voortbordurend op de methode van Sadolin. “Door die methode ga je als zanger van nature naar de gewenste klinkeruitspraak, langs een glijdende schaal. Er zijn dus geen scherpe overgangen en je lichaam regelt het als het ware zelf hoe de uitspraak van een klinker verandert als je hoger gaat zingen. Je hoeft er niet bij na te denken.”Een belangrijk gegeven hierbij is dat je niet probeert tegen te houden dat je klinkeruitspraak verandert naarmate je hoger gaat zingen. Je moet het gewoon laten gebeuren. Voordat we hier dieper op ingaan, kijken we eerst even naar de tabel op deze pagina. Daarin zie je twee modi: zonder compressie en met compressie. Daartussen ligt een scherpe grens. Binnen zingen zonder compressie is er een glijdende schaal tussen enerzijds zingen met de randjes van je stembanden (de klassieke kopstem) en anderzijds zingen over de volle breedte van je stembanden. Deze tabel is uitgebreid besproken in de vierde aflevering van deze serie. Onderaan de tabel hebben we een nieuwe rij toegevoegd. Daarin zie je hoe de klinkers zouden moeten veranderen als je hoog gaat zingen. Zing je zonder compressie met de randjes van je stembanden, dan hoef je de uitspraak van de klinkers niet aan te passen als je hoger gaat zingen. Zing je zonder compressie over de volle breedte van je stembanden, dan zouden de klinkers naar ‘ee’ en ‘oo’ moeten gaan als je hoger gaat zingen. Zing je met compressie, dan gaan je klinkers naar ‘i’, ‘u’ en ‘o’ als je hoger gaat zingen. Belangrijk is dat je dit geleidelijk laat gebeuren naarmate je hoger zingt.

Hoe eigen maken

Tot zover het principe. Maar nu de praktijk. Hoe kun je dit door oefening jezelf eigen maken? Alfons legt uit: “Je kiest een klinker en die zing je op een voor jou gemiddelde toonhoogte en gemiddeld volume. Zing die klinker met compressie. Vervolgens ga je die klinker steeds hoger zingen (bijvoorbeeld een toonladder), terwijl je de stand van je spraakkanaal handhaaft. Als je dat heel bewust doet, merk je dat de klinker vanzelf ‘glijdt’ naar een andere uitspraak naarmate je hoger zingt. Door dit te oefenen, met verschillende klinkers, leert je lichaam om dit van nature te gaan doen. Je leert te focussen op de stand van je spraakkanaal en niet op de klank van je klinkers.” Maar let op, er zit een addertje onder het gras, zegt Alfons. “Ik raad af dat mensen dit zelf gaan proberen zonder begeleiding van een zangdocent. Die zangdocent is nodig om te kijken wat er met je gebeurt. Want de kans is groot dat je zelf niet in de gaten hebt dat er toch iets verandert in je spraakkanaal. Of dat je ongemerkt iets doet met je ademsteun. Of dat je ergens spanning opbouwt waar die niet hoort. Dit moet gecontroleerd worden door iemand die naast je staat en verstand van zaken heeft. Zoek daarom een zangdocent als je die nog niet hebt. Die zangdocent moet je op motorisch niveau aanspreken: hij of zij moet je kunnen aangeven hoe iets moet voelen.”

Tot zover de uitspraak van klinkers. In de volgende aflevering gaan we in op zingen met effect. Denk daarbij aan growlen, grunten, krijsen, grommen, hijgen, kreunen en schreeuwen.

Zie ook

» Stemproblemen bij voice-overs – 5 tips van een professional
» Dictie, uitspraak en articulatie – Zangers kunnen niet zonder!
» Zingen met effecten: growlen, grunten, distortion, krijsen, kraken, ruisen…
» Belten en twangen- Techniek voor hoog en hard zingen
» Pitch-correctie: Auto-Tune, Melodyne… valsspelerij?
» Hoe je een koor moet opnemen
» Zing! Het is goed voor je (ook al kun je het niet)
» Zang-opnames mixen in 5 stappen
» Zang opnemen en versterken voor beginners
» Alle Zangtechniek-blogs
» Alle Zang-blogs

» Microfoons en accessoires
» Zangboeken
» Vocal effects
» Speakers

Alfons Verreijt

Alfons Verreijt is zangcoach en ontwikkelaar van de VocalFeedback-methode. Hij studeerde zang aan de conservatoria van Rotterdam en Hilversum. Hij was ontevreden over de bestaande zangmethode die tijdens zijn opleiding werd gebruikt en startte in 1998 een zoektocht naar een betere methode. Die leek hij korte tijd gevonden te hebben in CVT, maar toen ook deze methode niet consequent en omslachtig bleek, besloot hij van de grond af opnieuw te beginnen. Tijdens de ontwikkeling van VocalFeedback stuitte hij op dr Baxter (Old Way New Way) en NLP. Daarmee realiseerde hij zich gaandeweg steeds meer dat ons brein in staat is om meer dan 90% van het zingen op de automatische piloot te leren doen. Door middel van het zogenaamde ‘ankeren’, een term uit de NLP, worden zangtechnische lagen aan elkaar gekoppeld in het onderbewustzijn. Dit levert onmiddellijk spectaculaire resultaten op. Tijdens meer dan 150 live-uitzendingen, waarin Alfons leerlingen coacht, zie je dat er meestal al na 5 à 10 minuten duurzame en hoorbare verbetering optreedt. Alfons was als coach werkzaam op vele muziekscholen, heeft zijn eigen lesstudio en ontwikkelt online zangcurssussen. Hij werkte voor verschillende tv-programma’s, waaronder X Factor en Popstars, als zangoach en talentscout.

Bestel ‘De Essentie van de Stem’

Het boek van Alfons Verreijt, De Essentie van de Stem, is voor 25 euro inclusief verzendkosten te koop bij Alfons en Peggy Verreijt. Stuur een e-mail naar pverreijtvalke@gmail.com. Je ontvangt dan de bestelgegevens, waarna het boek naar je wordt opgestuurd.

Op zoek naar een Vocal Feedback Methode-coach?

Neem contact op met Nandy Mannaert! Zij kan je vertellen waar in Nederland je een Alfons Verreijt Vocal Feedback Methode-coach kunt vinden.

Vloeiend zingen door dynamische ademsteun en blending Zingen met effecten: growlen, grunten, distortion, krijsen, kraken, ruisen… Belten en twangen – Techniek voor hoog en hard zingen Zoek je oerkreet (en houd je stem heel) Zingen met en zonder compressie Stembreuk: wel of geen probleem?