Tekstbeleving: onmisbaar voor een overtuigende zang-performance

Tekstbeleving is onmisbaar voor een goede zang-performance. De basisprincipes zijn redelijk snel uit te leggen, maar in de praktijk kan het heel arbeidsintensief zijn. Ook kun je tekstbeleving in een bredere context zien. Denk aan performance en de manier waarop jij als zanger of zangeres in het ‘artistieke leven’ staat. Zangeres Ellen Evers heeft daarover een uitgesproken visie.

• Lalalala
• Een verhaal vertellen
• Tekstinterpretatie
• Concessies doen
• Hoofd en hart
• Handbewegingen
• Instrumentalisten
• Zangtechniek
• Tips voor zangers
• Zie ook

Lalalala

Niet iedere muziekliefhebber luistert even goed naar de tekst van een liedje. Ook veel begeleidende muzikanten maken zich er schuldig aan. Menig muzikant kent wel het akkoordenschema van een liedje, maar heeft verder geen flauw benul waar een liedje over gaat. Voor zangeres Ellen Evers is dat uiteraard een doorn in het oog. “Als de tekst niet belangrijk was voor een liedje, zou je net zo goed ‘lalalala’ kunnen zingen. Voor een liedje is de tekst juist wel belangrijk. Een zanger moet bij ieder liedje nadenken over het overbrengen van die tekst. Als je een liedje louter als muziek zou beschouwen, gaat dat ten koste van de tekstbeleving en vaak ook van de verstaanbaarheid.” Ellen Evers is zangeres en actrice. Ze treedt op in het theater en speelde onder andere mee in bekende musicals als Turks Fruit, Cabaret, Miss Saigon en de Drie Musketiers, waarvoor ze een Musical Award kreeg. Het bekendst is ze wellicht van de musical Mamma Mia. Daarnaast doet Ellen liedjesprogramma’s en veel andere dingen op muziekgebied.

Een verhaal vertellen

Zingen is een verhaal vertellen, waarbij je gebonden bent aan de melodie en het ritme, legt Ellen uit. “Soms valt de tekst heel goed op de muziek. Tekst, melodie en ritme werken dan zo goed samen, dat de accenten automatisch op de belangrijke woorden en lettergrepen vallen. Je hoeft dan nauwelijks aan tekstinterpretatie te doen.” Maar dat is lang niet altijd het geval. “In het ergste geval heb je teksten die bijna niet te zingen zijn, hoe goed of mooi die teksten ook zijn. Zodra je die tekst dan zingt, blijft er niets van over, wordt hij slecht verstaanbaar en komt hij zeker niet aan bij het publiek. Van zulke teksten weet je bijna wel zeker dat ze zijn geschreven door iemand die zelf niet zingt.” Maar doorgaans is het minder ernstig: “Veel teksten zijn wel goed zingbaar, maar vallen niet op alle plekken automatisch goed op de melodie en het ritme. Daar moet je dan als zanger zelf iets aan doen. En dat begint met tekstinterpretatie.”

Tekstinterpretatie

De basisprincipes van tekstinterpretatie en tekstbeleving zijn op zich snel uit te leggen, aldus Ellen. “Een belangrijk principe is dat een liedje zo moet worden gezongen, dat de belangrijke woorden een accent krijgen. Soms volgt dat accent automatisch uit het ritme en de melodie, maar niet altijd. Verdiep je als zanger eerst in de tekst. Probeer te begrijpen waar het liedje over gaat en probeer er een gevoel bij te krijgen. En kijk of je dat gevoel ook uit jezelf kunt halen.” Met dat als uitgangspunt ga je op zoek naar de belangrijke woorden. “Kijk of die woorden automatisch een accent krijgen of niet. Zo niet, probeer het dan zo te zingen dat ze wel een accent krijgen. Je kunt daarin spelen met volume, maar bijvoorbeeld ook met timing. Dus misschien moet je die noot dan net iets langer aanhouden dan er staat. Of iets eerder aanzetten. Als zanger heb je daarin veel mogelijkheden. Dat is soms een enorme zoektocht en ben je een uur bezig met drie zinnen.” Dat laatste maakt Ellen regelmatig mee als docent. “Als we er niet goed uitkomen, laat ik de leerling wel eens de tekst spreken in plaats van zingen. Het is soms verbazingwekkend om te zien wat er dan gebeurt. Vaak raakt een leerling de weg kwijt in een tekst. Zonder melodie en ritme zijn ze helemaal onthand. Wat ook regelmatig gebeurt, is dat de tekst houterig en ‘rijmerig’ gaat klinken. Maar daar moet je je overheen zetten. Het gaat erom of de inhoud klopt. En dat je je bewust wordt van die inhoud, van de afzonderlijke woorden en hun rol binnen die inhoud. Vervolgens ga je zoeken wat je er muzikaal mee kunt doen.”

Concessies doen

Ellen vindt Jenny Arean (zangeres, cabaretière en actrice) een van Nederlands beste vocalisten als het gaat om tekstinterpretatie en tekstbeleving. “Zij kan als geen ander de tekst van een liedje overbrengen naar het publiek. Als zij zingt, krijg je als luisteraar daar vanzelf de beelden bij. Ik heb daarin veel van haar geleerd. Ik kan me nog herinneren dat ze een keer tegen me zei ‘Ellen, we weten wel dat je mooi kunt zingen, maar dat is niet zo interessant, ga voor de inhoud’. Dat is me altijd bijgebleven en ik heb het ook ter harte genomen. Om de tekst goed over te brengen, moet je soms op muzikaal en zangtechnisch vlak concessies doen. Die moet je dan ook gewoon doen.” Ellen heeft die stap al lang geleden gemaakt: “Vroeger was ik vooral bezig met mooie noten maken. Dan kon ik de hele avond chagrijnig zijn over een toon die ik net te laag had gezongen. Maar nu interesseert me dat veel minder. Bij een lied gaat het om het gevoel, je moet worden geraakt.”

Hoofd en hart

Ellen noemde al Jenny Arean als een goed voorbeeld van een vocalist die een tekst goed kan overbrengen. Welke popzangers vindt zij hierin sterk? Ze noemt enkele voorbeelden: “Freddie Mercury, Beyoncé, Prince, Barbara Streisand (niet echt pop) en van eigen bodem Anouk en Ilse DeLange. Deze mensen wisten en weten precies wat ze zingen en dat hoor je ook. Als Barbara Streisand ‘fresh’ zingt, dan ervaar je ook ‘fris’. En met het woord ‘love’ ook.” Grote voorbeelden of niet, blijf vooral ook bij jezelf, adviseert Ellen. “Bij tekstinterpretatie en tekstbeleving zijn er geen absolute waarheden. Het is deels ook smaak. En het is altijd jouw interpretatie. Zorg ervoor dat je over die tekst hebt nagedacht. Niet alleen met je hoofd, maar ook met je hart. En natuurlijk is er altijd ruimte voor het toeval en voor spontaniteit.” Ellen vervolgt: “Wat ik nog wel eens meemaak, is dat een leerling naar het einde van een liedje steeds harder gaat zingen. Soms tot blèren aan toe. Als ik vraag naar het waarom is steevast het antwoord: ‘ik vind het mooi om het einde hard te zingen’. Dat kan ook mooi zijn, maar niet altijd. Naast dat het voorspelbaar is, is het de vraag of het ook past bij het liedje in kwestie. Als tegen het eind de tekst over iets kleins of intiems gaat, past het niet om hard te zingen. Er bestaat ook ‘klein verdriet’, om maar iets te noemen.”

Handbewegingen

“Wat ik bij singer-songwriters wel eens doe, is vragen om even niet mee te spelen op gitaar of piano. Dus dat iemand anders ze even begeleidt of dat ze zelfs a capella zingen, dus zonder begeleiding. Dat is vaak heel confronterend voor iemand die normaal gesproken zichzelf begeleidt.” Helemaal erg wordt het als ze ook de microfoon niet meer mogen vasthouden, weet Ellen uit ervaring. “Een zanger wil dan toch iets doen met zijn handen en wat je dan vaak ziet, is dat ze opvallend veel handbewegingen maken. Doorgaans voegen de meeste handbewegingen niets toe, is er geen relatie met hetgeen ze zingen.” Het is uiteraard niet verboden om handbewegingen te maken. “Maak de handbewegingen die je maakt als je de tekst zou vertellen in plaats van zingen. Dan houd je het natuurlijk. Houd het ook klein. En last but not least: als je tekstbeleving klopt, komen daar vanzelf de goede bewegingen bij.”

Instrumentalisten

Er zijn nogal wat begeleidende muzikanten die geen flauw benul hebben waar het liedje over gaat. “Maar ik ken ook genoeg goede uitzonderingen”, merkt Ellen op. “Laatst speelde ik met bassist Xander Buvelot. We waren aan het repeteren en halverwege een nummer zei hij: ‘Ik vind dit nummer veel te mooi om zo veel te spelen’. Dat voelde hij precies aan, want er moest ook een soort leegte zijn.” Toch vindt Ellen het vreemd dat veel instrumentalisten zich helemaal niet verdiepen in de tekst van het liedje. “Soms geven ze zelfs aan dat ze op hun monitor de zang niet goed hoeven te horen. Ik begrijp dat niet, want het gaat toch om het samen musiceren en van elkaar genieten? Dan wil je elkaar toch horen? Het is jammer dat sommige muzikanten zang en muzikale begeleiding zo los van elkaar zien. Ik probeer iedereen zo veel mogelijk te betrekken bij de tekst.” Wat Ellen graag anders zou zien, is de podiumopstelling. “Tijdens een optreden sta je als zanger altijd met je rug naar de band toe. Terwijl je in de repetitieruimte je juist wel naar de band wendt. Zo zou ik ook het liefst optreden, maar dat kan natuurlijk niet: dan sta je de hele avond met je rug naar het publiek. Ik maak liever een halve cirkel, met de zang achterin en de rest er omheen. Een orkestbak vind ik trouwens verschrikkelijk, dan heb je helemaal geen contact. Bovendien lijkt me dat voor een muzikant ook niet leuk.”

Zangtechniek

Naast tekstbeleving is zangtechniek uiteraard belangrijk, merkt Ellen op. “Er zit een technische kant aan zingen. Het is ook prima om die te laten horen. Maar ik houd niet van acrobatisch zingen, waarin je al je kunstjes wilt laten zien. Een hoge noot is geen spagaat. Tenzij gedaan met een knipoog natuurlijk. Voor muzikanten die hun instrument extreem goed beheersen heb ik grenzeloos veel bewondering. Maar als het ‘kijk mij eens’ wordt, haak ik af. Het mooiste is om de techniek in je achterzak te hebben, waardoor je de taal van de muziek kunt spreken. Techniek is geen doel op zich, voor mij gaat het toch meer om het gevoel.” Ook enige bescheidenheid is op zijn plek, pleit Ellen. “Mijn uitgangspunt is: het publiek is er niet voor mij, ik ben er voor het publiek. Je staat niet in de eerste plaats op het podium om te worden bewonderd, maar om iets te geven. Een vlakke vloer vindt ik ook leuker dan een hoog toneel. Dat maakt je kwetsbaarder, maar het maakt het ook intiemer. Wat dat betreft vind ik een amfitheater nog mooier: niet neerkijken op, maar opkijken naar de mensen die jij wilt raken en amuseren.”

Zie ook

» Perfect zingen of juist doorleefd? Een duivels dilemma
» Dictie, uitspraak en articulatie – Zangers kunnen niet zonder!
» Songteksten uit je hoofd leren – Zo onthoud je liedjes
» Jazz zingen: timing, frasering en improvisatie
» Zingen en spelen tegelijk – Ook jij kan het leren!
» Zangtechniek – Leer alles over zingen
» Zing! Het is goed voor je (ook al kun je het niet)
» Zang-opnames mixen in 5 stappen

» Microfoons en accessoires
» Zangboeken
» Vocal effects
» Speakers

Hoe cover ik een liedje? Gebruik deze 3 tips! De zanger: het kwetsbaarste bandlid Perfect zingen of juist doorleefd? Een duivels dilemma Zingen met emotie: hoe doe je dat? Zangtechniek – Leer alles over zingen Songteksten uit je hoofd leren – Zo onthoud je liedjes