Zangtechniek – Leer alles over zingen

Let op

Ga onderstaande zangtechnieken niet in je eentje uitproberen, maar combineer deze kennis altijd met zanglessen. Zelfs een paar lessen zijn al beter dan niets. Hiermee voorkom je a) dat je vastloopt en b) dat er schade aan je stembanden ontstaat.

Interview met zangeres Mathilde Santing

Zangeres Mathilde Santing brak begin jaren tachtig door. Sindsdien is ze niet meer gestopt en dat is ze ook nog lang niet van plan. Artistieke vrijheid is voor haar een groot goed en daar is ze altijd trouw aan gebleven. Zo ook aan verstandig omgaan met je stem. Veilig zingen is een belangrijk item in haar werk als zangdocent.

Liefde voor het zingen

Wat was er eerder voor Mathilde: de liefde voor muziek of de liefde voor het zingen? “Ik denk toch de liefde voor het zingen. Toen ik drie jaar was, leerde mijn moeder mij het liedje ‘Twee emmertjes water halen’. Ik werd er kennelijk helemaal door gegrepen en heb het liedje de hele dag achter elkaar gezongen. Daarna ben ik nooit meer gestopt met zingen.” Mathildes liefde voor het zingen werd iedereen al snel duidelijk. Maar ook haar mooie stem viel op. Ze ging op jonge leeftijd naar de muziekschool. Daar gebeurde iets wat haar altijd is bijgebleven en misschien ook wel belangrijk is geweest voor de keuzes die ze later in haar leven heeft gemaakt. “Ik had een lieve muziekjuf. Op een keer werkten we naar een uitvoering toe. Maar ik zou niet meedoen. ‘Mathilde kan het heel goed, maar is er te verlegen voor’, had de juf gezegd. Ze nam me in bescherming. Maar ik wilde wel heel graag. Toen ik tussen het publiek naar de uitvoering keek, dacht ik: ‘dit kan en wil ik ook’. Ik ervaar het nog altijd dat deze muziekjuf mij heeft ‘wakker gekust door me te beschermen’. Juist daardoor werd het verlangen om zangeres te worden wakker.”

Bescherming

Later in haar jeugd ging Mathilde naar zangles. “Ik had het geluk om bij een heel goede zangdocente terecht te komen. Zij was een klassiek geschoolde zangeres, die in New York had kunnen doorstuderen, maar wiens carrière was stukgelopen door een hormoonkuur die haar stem definitief beïnvloedde. Ik was één van haar eerste leerlingen. Zij heeft mij ontzettend veel geleerd. Alle muziekstijlen kwamen voorbij, ik leerde moeilijke akkoorden spelen, transponeren, improviseren, zong klassieke vocalises en aria’s, noem naar op. Maar misschien is nog wel het allerbelangrijkst: zij was met mij net zo voorzichtig als de juf op de muziekschool. Ik was al een beetje ontdekt, maar ze hield tegen dat ik als kind al in het circuit terechtkwam.” Mathilde is nog altijd dankbaar dat ze die bescherming heeft gekregen. “Ik ben zelf ook beschermend naar mijn leerlingen. Iemand die zingt , loopt het risico op stemschade. Mijn lessen zijn erop gericht om dat te voorkomen. Wie wil gaan zingen, raad ik aan om zangles te nemen. Zeker ook jonge mensen. Doe je dat niet, dan ga je het jezelf leren door te imiteren. Daar kun je ver mee komen, maar verreweg de meeste mensen kunnen zangtechniek niet helemaal zichzelf aanleren.” Mathilde vervolgt: “Ook kan het zijn dat je dingen imiteert die slecht zijn voor je stem. Meestal niet erg als je ze eenmalig doet, zoals de artiest dat tijdens die ene opname heeft gedaan, maar wel als je ze vaker doet. Zo hoor ik veel jonge mensen zingen met de zogeheten opgedreven borststem (daar mopperde mijn zangdocente over), die ze imiteren vanuit de popmuziek. Dat is iets wat je niet te veel en te vaak moet doen.”

Twee ontdekkingen

Terug naar Mathildes zangcarrière. “Vanaf mijn zestiende ben ik in bandjes gaan zingen, doordat mijn oudere broers mij meenamen. Zo leerde ik muzikanten kennen. Het is dan eind jaren zeventig. In die tijd was het behelpen met de geluidsinstallatie en de monitoring. Als we ergens speelden, was het vaak lastig om zuiver te zingen.” Toen Mathilde een jaar of twintig was, liep ze vast in de muziek. “Ik twijfelde of ik door wilde in de popmuziek. Maar jazz en het toenmalige Nederlandstalig trokken mij ook niet. Ik besloot om muziekwetenschappen te gaan studeren aan de universiteit in Amsterdam. Ik heb er een leuke en leerzame tijd gehad, maar eigenlijk gingen al die muziekgeschiedenis en contrapunt-opdrachten me ver boven de pet en ben ik er na dik twee jaar mee gestopt.” Toen deed Mathilde, ergens begin jaren tachtig, twee ontdekkingen die een wending aan haar artistieke leven gaven: zanger Todd Rundgren en de ritme-begeleidingsautomaat. “Door Todd Rundgren zag ik in dat je én zanger-muzikant-producer kunt zijn én melodieuze en romantische popsongs kunt schrijven én intellectuele, alternatieve maatschappijkritische muziek kunt maken. Die combinatie binnen één artiest sprak mij aan en inspireerde mij om de muziek weer op te pakken. Bovendien had ik de ritmebegeleidingsautomaat ontdekt, waarmee ik zelf alles in eigen hand had. Het was een primitief Fred Flintstone-apparaat, maar ik kon er goed mee uit de voeten en het maakte me volkomen onafhankelijk als muzikant.”

Landelijke doorbraak

In 1981 kreeg Mathilde landelijke bekendheid door haar optredens met de ritmebegeleidingsautomaat in het tv-programma Sonja Op Maandag van Sonja Barend. Dat werd haar doorbraak. In 1982 maakte ze haar eerste album, met nummers van onder meer Todd Rundgren. Mathilde heeft het altijd belangrijk gevonden zelf de touwtjes in handen te hebben en artistiek volledig onafhankelijk te zijn. Dat is haar ook steeds gelukt. “Ik wilde en wil nog steeds artistieke vrijheid. Ik wil niet een succesvolle truc steeds maar blijven herhalen. Het lukte me steeds om dat contractueel met platenmaatschappijen te regelen. Ik ben blij dat ik altijd aan dat principe trouw ben gebleven. Op artistiek gebied heb ik altijd gedaan wat ik zelf wilde. Ik ben ook altijd de executive producer geweest van mijn eigen platen. Mijn laatste twee albums heb ik zelfs in eigen beheer gedaan.”

Muzikant worden

Heeft het streven naar volledige artistieke vrijheid ook een schaduwkant voor Mathilde? “Het is wel ingewikkeld. En soms komt er toch gevaar uit onverwachte hoek, deels ook doordat ik soms te goed van vertrouwen ben en soms juist extreem wantrouwend en geïrriteerd. Privé heb ik daar ook last van gehad. ‘I had to learn it the hard way’ kun je wel zeggen. Maar artistiek gezien voel ik me een gezegend mens. Ik maak nog steeds met veel plezier muziek en wil er nog heel lang mee doorgaan.” Een belangrijke drijfveer voor Mathilde is haar leergierigheid. “Ooit op een dag heb ik besloten: ‘ik ben zangeres, maar ik moet ook een muzikant worden’. Dus ben ik goed gaan opletten tijdens opnames en repetities. Produceren, arrangeren, kortom alles wat met muziek te maken heeft, wilde ik leren kennen. Het muzikant zijn is steeds mijn uitgangspunt bij de keuzes die ik maak. Bij iedere opdracht die ik aanneem, denk ik altijd: ‘leer ik ervan?’ Zo ja, dan neem ik de opdracht aan. Of het nu gaat om zingen met het Metropole-orkest, een Sinatra-project, van al die dingen heb ik veel geleerd. Die leergierigheid heeft me ver gebracht.”

Zanglessen

Sinds een aantal jaren geeft Mathilde zangles. Haar leerlingen variëren van kinderen tot afgestudeerden van het conservatorium. “Ik geef mijn zanglessen breder dan de meeste zangdocenten. Naast de ontwikkeling van de zangstem besteed ik ook aandacht aan onder meer interpretatie, zeggingskracht, opvatting, dynamiek, feel, present zijn op het podium en communicatie met medemuzikanten. In vocale muziek is de zanger tenslotte een spin in het web, de spits van het team die de bal in het doel schiet.” Als het gaat om zangtechniek is de zangmethode Complete Vocal Technique (CVT) van de Deense zangpedagoge Cathrine Sadolin een belangrijke ontdekking geweest voor Mathilde. “Ik kende al langer Estill Voice Training (EVT) via het conservatorium, maar daar ben ik minder enthousiast over. Met enkele collega’s van het conservatorium ben ik naar een workshop van Cathrine Sadolin geweest. Ik was binnen tien minuten verkocht. ‘Dit klopt’ was het gevoel dat ik kreeg en dat vind ik nog steeds.”

Ademsteun

Wat was voor Mathilde de grootste eye-opener van CVT? “Dat de ademsteun ervoor zorgt dat je keel open staat. Dat is de basis. Ademsteun krijgt in veel zanglessen te weinig of geen aandacht. Zelfs aan het conservatorium.” CVT gaat vooral ook over veilig zingen, dus het voorkomen van stemschade. Er valt veel over te vertellen, maar kortweg komt het hierop neer. CVT kent drie basisprincipes voor veilige klankvorming: ademsteun, noodzakelijke twang en geen spanning rond lippen en kaak. Dan onderscheidt CVT vier stemfuncties. Dat zijn manieren van stemgebruik met hun eigen karakter en regels, die worden ingedeeld aan de hand van de hoeveelheid ‘metaal’ die zij in hun klank hebben. Die stemfuncties zijn (met oplopende ‘metaligheid’): neutral (zonder metaligheid), curbing, overdrive en edge. Vervolgens kun je met onder meer de vorm van je mond en tong en de hoeveelheid twang de klankkleur van iedere stemfunctie beïnvloeden. Dit is heel erg in een notendop CVT. Meer informatie vind je op completevocalinstitute.com. “Wat ik ook goed vind aan CVT is het gebruik van voorgeschreven klinkers tijdens het hoog zingen”, merkt Mathilde op. “In neutral kun je alle klinkers zingen in de hoogte, in de andere stemfuncties zijn er beperkingen. Door je hieraan te houden, voorkom je stemschade.” Mathilde vindt CVT een verrijking voor haar lespraktijk. “Ademsteun kende ik al, maar nu kan ik het mijn leerlingen ook uitleggen. En ik kan ze op een supergoede manier zowel fluisterzacht als heel hard leren zingen. Ook is het een artistieke verrijking voor mijzelf als zangeres.”

Mythevorming

Mathilde adviseert iedereen die veel zingt om zangles te nemen. Al was het maar ter bescherming van je stem, die per slot van rekening een kwetsbaar instrument is. “Neem signalen als heesheid, schor zijn, hoesten, kriebel en pijn altijd serieus. Het zijn signalen die aangeven dat je je stem frustreert. Als je dat te vaak en te veel doet, krijg je stemschade. In het ergste geval moet je worden geopereerd en dat is iets wat je altijd wilt vermijden: een operatie heeft risico’s en levert littekenweefsel op. Geef je stem tussendoor voldoende rust: je stembanden zijn spieren die zich moeten herstellen. Gelukkig zijn mijn stem en trouwens ook mijn oren nog helemaal in orde. Dat komt doordat ik daar altijd bewust mee ben omgegaan.”Mathilde gelooft niet in de artiest die er volledig voor gaat en vervolgens goed en snel opbrandt. “Dat is de mythevorming in de popmuziek, een soort ‘hysterisch carpe diem’. Die mythe heeft al te veel steengoede muzikanten voortgebracht die voor hun 28ste dood waren. Mijn motto is: ‘je intensiteit moet niet groter zijn dan je vitaliteit aan kan’. Dan kun je als artiest nog lang mee. En dat is wat ik zelf ook wil.”