Hoe schrijf je musical-muziek?

Heb je wel eens overwogen om musical-muziek te schrijven? Dan heb je vast gemerkt dat dit een behoorlijke uitdaging kan zijn. In dit blog laat ik zien hoe deze theatervorm muzikaal in elkaar zit en hoe de typische musical-muziek verschilt van ‘gewone’ pop-songs en film-scores. Interessant lees-, kijk- en luister-voer voor zowel voorzichtige liedjes-schrijvers als ambitieuze componisten en musical-liefhebbers in het algemeen. Ga er maar eens goed voor zitten, het Bax Music-theater is nu geopend!

Wat is een musical?
De genres
Stilstand en voortgang
Verschil tussen musical-liedjes en popliedjes
Verschil tussen musicalmuziek en filmmuziek
Tips voor het zelf maken van musicalmuziek

Wat is een musical?

Het is een verhaal waarin dialoog en zang elkaar afwisselen, doorgaans gecombineerd met dans. Als er amper sprake is van dialoog, en dus vrijwel alles gezongen wordt, is er eerder sprake van een opera; The Phantom of the Opera is een bekend voorbeeld. Om een traditionele Broadway-stijl musical te componeren, moet je wel wat bagage in huis hebben, maar we gaan het hier toch proberen! Let wel, er zijn vele musicals, en de grenzen liggen niet echt vast. Om alles toch behapbaar te houden, zal ik enkele dingen wat vereenvoudigen.

De genres

In feite is elke musical zijn eigen genre, maar in hoofdlijnen zijn er toch grofweg enkele musical-genres te onderscheiden. Je moet dit vooral niet te zwart-wit opvatten. De meeste musicals zitten ergens tussen deze twee uitersten in.

Broadway

De bekendste is de traditionele Broadway-musical. Dit is de groots opgezette theatrale muziek met orkest, en uitgebreide en zeer filmische liedjes. Bekende titels zijn The Sound of Music en Mary Poppins, en de wat minder bekende maar wel zeer goede The Secret Garden. Qua populariteit valt The Phantom of the Opera ook onder musicals, zelfs als er (zoals eerder al aangestipt) weinig pure dialoog in zit. Een wat meer ‘poppy’ musical als Chess, met muziek door de heren van ABBA, valt ook onder Broadway. Zelfs als daar (naast een stukje filmische score) veelvuldig met synthesizers wordt gewerkt in de songs. Ook de gezongen animatiefilms, zoals die van Disney (Beauty and the Beast, The Lion King e.a.), rekenen we qua stijl tot de Broadway-musicals.

Pop

Het andere genre lijkt muzikaal wat minder op de theatrale Broadway-musicals. Ik heb het dan over moderne(re) musicals met zeer duidelijk afgebakende moderne liedjes. Wellicht heb je aan het eind van de basisschool in een toneelstuk moeten meespelen, voorzien van allerlei leuke liedjes. Zoiets dus. Mamma Mia en Avenue Q zijn goede voorbeelden van musicals die heel erg gebaseerd zijn op normale liedjes en wat minder – of soms zelfs helemaal niet – op de theatrale en filmische liedjes uit de Broadway-traditie.

Broadway versus pop

Het eerste genre, laat ik het hier dan defitinief Broadway noemen, is pittig. Je hebt er een tamelijk uitgebreide ervaring voor nodig op het terrein van orkestratie en filmmuziek. Je moet bovendien het regelmatig wisselen van harmonie en stijl goed in je vingers hebben. Het tweede genre, wat ik pop zal noemen, gaat primair over songwriting in een popcontext. Voor velen is dat een stuk haalbaarder omdat dit in feite met elk soort instrumentgroep kan: synthesizers, gitaren, drums en dergelijke. Maar nogmaals, dit zijn twee uitersten. Je kunt ook ergens tussenin gaan zitten. Ik zal straks verder ingaan op de verschillen tussen typische musical-liedjes en popliedjes.

Stilstand en voortgang

‘Stilstand’ en ‘voortgang’ zijn eigenlijk keuzes van de regie en/of de schrijver, maar het is interessant om te behandelen. De vraag is wat er precies gebeurt in een musical zodra er een liedje start: gaat het verhaal door, of staat het verhaal dan tijdelijk stil? In een musical heb je meestal een balans tussen stilstand-liedjes en voortgang-liedjes. Als het verhaal doorgaat, is er bijna sprake van een soort gezongen filmmuziek, en dan dien je als componist dus een andere helm op te zetten dan wanneer je een afgebakend stilstaand liedje zou schrijven.

Voorbeelden van voortgang

Een mooi voorbeeld van voortgang in een liedje is een reis. Omdat je van locatie naar locatie reist en kleine dingen meemaakt, kun je dat verwerken in het liedje, zoals in I Have Confidence (The Sound of Music). Maar je zou zo’n reis ook kunnen zien als een verandering, of een voortgang in het verhaal. Zoiets is ook heel duidelijk in A Man Has Dreams (Mary Poppins), waarin de zienswijze van George Banks tijdens het liedje verandert.

Voorbeeld van stilstand

Een mooi voorbeeld van een liedje waarin het verhaal stilstaat is Supercalifragilisticexpialidocious (Mary Poppins). Dit is typisch een liedje om het moment mee te decoreren; het verhaal en de karakters veranderen er namelijk niet echt door.

Verschil tussen musical-liedjes en popliedjes

Zoals ik hierboven al zei, maken sommige musicals gebruik van pure popliedjes. Maar een liedje is toch een liedje? Of toch niet? Nee, er zit absoluut een verschil tussen typische musical-liedjes en ‘gewone’ pop-nummers. Hieronder belicht ik de belangrijkste verschillen. Maar vergeet niet dat je bij het schrijven van musical-muziek ook gerust ergens tussen deze twee uitersten in kunt gaan zitten!

Dynamiek

Een popliedje heeft meestal weinig dynamiek. Dat is geen muzikaal verwijt, het heeft simpelweg te maken met hoe je naar de radio luistert. Popnummers moeten over het algemeen kunnen dienen als achtergrondmuziek; muziek van een constant niveau. Heel goed als arbeidsvitaminen, en aan een grote dynamiek heb je trouwens ook in de auto niet erg veel. Een musical-liedje wordt echter traditioneel gespeeld in een theater of bioscoop; je bent als publiek gefocust op de muziek en je wordt niet afgeleid door werk of door een andere geluidsbron (auto, machines, collega’s). In zo’n setting is er ruimte voor grote(re) dynamiek.

Complexiteit

Een popliedje heeft meestal weinig complexiteit. Vaak zijn het voorspelbare akkoordprogressies, gebaseerd op maar een klein aantal akkoorden. Ook hier geldt dat het niet een waardeoordeel is, aangezien veel van zulke muziek op de radio goed moet kunnen werken als achtergrondmuziek. Maar bij een musical ga je in de regel uit van een publiek dat verwacht dat muziek wat complexer is, wat gelaagder, met wat meer dan de bekende akkoorden en progressies. Ook de vorm van de muziek mag uitgebreider ten opzichte van de standaardvorm c-c-r-c-r-b-r-r (couplet, refrein, bridge). In een musical mag het liedje gerust onderbroken worden door een instrumentaal gedeelte, bijvoorbeeld omdat de acteurs niet zingen maar iets anders doen (dansen, zoenen, ergens heen lopen et cetera).

Decoratie

Enigszins gerelateerd aan het vorige punt: in popmuziek is er meestal wat minder plaats voor gelaagde instrumentatie met extra tierlantijntjes. Dit heeft weer te maken met de doelgroep en de plaats waar naar de muziek geluisterd wordt. Ook heeft popmuziek een bepaalde traditie die is gebaseerd op kleine bands met gitaar, bas, drums en zang: veel focus op de essentie van de muziek, niet overdreven aangedikt. In musicals, als gezongen variant van filmmuziek, is er veel ruimte voor decoratie. Het orkest is het ideale samengestelde instrument voor dit soort decoratie. Bijvoorbeeld een accentje met wat fluiten of een piccolo, een vioolsolo, wat extra aanzwellende lage tonen met de contrabassen en de trombones, vlak voor het refrein. Al dit soort details geven de muziek iets speciaals, je gaat als publiek echt naar iets bijzonders toe. In feite behandel je als componist zulke muziek zoals je ook normale orkestmuziek zou behandelen. Dat hoeft echt niet gelijk ‘stoffig klassiek’ te zijn. Music van John Miles is immers ook grotendeels orkestraal en komt vaak op de radio – maar is daarmee wel een uitzondering.

Vocale kwaliteit

Niets ten nadele van popartiesten, maar het is een feit dat er een hoop popartiesten bestaan die niet top zijn, maar met trucs wel top worden gemaakt in de studio. Op een podium zal het dan niet veel meer zijn dan playback met danspasjes. De bottomline is dat je live, in een musicalcontext, niet alles van een popartiest kunt verwachten. Aangezien theatermusicals in de regel live worden opgevoerd, ben je afhankelijk van vocalisten die keer op keer goed kunnen zingen. Alhoewel playback technisch nog wel mogelijk zou zijn, is er een voordeel van een live-uitvoering met orkest: je kunt muzikaal inspelen op onvoorziene situaties. De dirigent matigt of versnelt bijvoorbeeld het tempo, indien nodig. Maar denk ook aan de grotere complexiteit en diversiteit van musical-muziek: je mag van musical-vocalisten verwachten dat ze een groter bereik hebben en simpelweg beter getraind zijn. Beluister bijvoorbeeld A Piece of Sky (Yentle) helemaal tot het eind, en vraag je daarna af hoeveel popartiesten dit kunnen. Met andere woorden: als je musical-muziek schrijft, mag je best wel wat verwachten van een vocalist. Dus ga voor de uitdaging, doe eens gek!

Vocale interactie

In popliedjes is er doorgaans één vocalist, en dat maakt het geheel vooral erg duidelijk. Soms zijn er wel duetten, maar in de regel wordt er daarin ook gezamenlijk gezongen. Twee stemmen, dezelfde tekst, alleen andere noten. Hetzelfde is van toepassing op musicals. Maar aangezien een verhaal in de regel over meer dan één persoon gaat, komen er best vaak ensemble-liedjes in voor. Een aantal vocalisten/acteurs, eventueel aangevuld met een koor, zingt geregeld een liedje samen of na elkaar (of beide). Het is zelfs zo dat meerdere vocalisten een eigen tekst kunnen hebben, terwijl ze tegelijkertijd aan het zingen zijn. Het is de kunst – en dit kan inderdaad een uitdaging zijn – om de focus voor het publiek toch duidelijk te houden. Dat kan door de ene partij een eerder gezongen passage (zoals een refrein) te laten herhalen terwijl de andere partij iets nieuws zingt. Het publiek zal zich dan vanzelf op het nieuwe deel richten en de rest negeren. Een andere mogelijkheid is het laten aanhouden van een heel lang woord dat geen specifieke uitgang heeft. Het Engelse woord ‘sea’ heeft geen uitgang die gehoord moet worden, dus als de ene vocalist het woord zingt en dat een paar maten aanhoudt, kan de andere vocalist een andere passage zingen. Een mooi voorbeeld van vocale interactie – zowel na elkaar (serieel) als parallel (tegelijk) – zit in de musical I Heard Someone Crying (The Secret Garden).

Verschil tussen musicalmuziek en filmmuziek

Het grootste verschil is dat traditionele filmmuziek een achtergrondrol heeft. Dat je filmmuziek zelden na kunt fluiten als je de bioscoop verlaat, is geen probleem. Niet in de laatste plaats omdat veel filmmuziek qua structuur niet altijd heel duidelijk is. Het werkt, het is functioneel, maar het zijn zelden oorwurmen zoals liedjes dat vaak wel zijn. Alhoewel er soms ook gewoon achtergrondmuziek in musicals zit, bijvoorbeeld tijdens een overzicht/omgevingsverkenning, dialoog of een voice-over, is de meeste musicalmuziek gebaseerd op de liedjes. Het enorme voordeel hiervan is dat als de liedjes goed zijn, de achtergrondmuziek ook goed is en zeker niet anoniem blijft.

Voorbeeld uit Les Misérables

Hier de song Bring Him Home uit Les Misérables, met daaronder het instrumentale stuk The Sewers uit diezelfde musical. Het instrumentale stuk is duidelijk gebaseerd op de song.

https://www.youtube.com/watch?v=5Fb0tmFnovI

Voorbeeld uit Mary Poppins

De verschillende liedjes van een musical zijn ook zeer bruikbaar als ouverture/intro, zoals bij de filmmusical Mary Poppins:

Disney-succes

Dat het maken van filmmuziek gebaseerd op liedjes een goed concept is, bewijzen de Disneyfilms The Little Mermaid, Beauty and the Beast, Aladdin en Pocahontas. Niet de grote namen als John Williams en Hans Zimmer, maar Disney/Broadway-componist Alan Menken is momenteel de persoon met, bij leven, de meeste Academy Awards op zijn naam, voor zowel de score als de liedjes.

Tips voor het zelf maken van musicalmuziek

Klinkt interessant allemaal, niet? Maar nu de praktijk, want gesteld dat je dit wilt gaan doen, wat dan? Je zult niet direct gevraagd worden als componist voor de Really Useful Group (het bedrijf van musicalcomponist Andrew Lloyd Webber), of voor de nieuwste Disney-animatiefilm. Als je de richting van musicalmuziek op wilt, zul je kleinschalig moeten beginnen. Wellicht is er een musicalvereniging in de buurt die een eigen musical wil opzetten? Onderstaand een aantal aandachtspunten.

De start van nieuwe musicalmuziek ligt altijd bij de schrijver en regisseur. In overleg bepalen jullie waar in het verhaal achtergrondmuziek komt, waar de liedjes komen en voor ieder individueel liedje of het voortgaand of stilstaand is. Als een liedje voortgaand is, heb je op zijn minst een beschrijving nodig van de gebeurtenissen op het podium en eventueel een danschoreografie.
Wie schrijft de liedteksten? Als dat iemand anders is, maak dan eerst voor elkaar duidelijk of de tekst op de muziek gemaakt wordt, of de muziek op de tekst. Wellicht is het mogelijk om bij elkaar te zitten en een snel piano-arrangement op te schrijven, waarbij jullie dus tegelijkertijd tekst en muziek verzinnen. Later werk je desgewenst de muziek uit in een groter arrangement.
Het is zeer sterk aanbevolen om eerst de liedjes te maken alsof het gewoon popliedjes zijn. Maak de liedjes helemaal compleet met alle coupletten, refreinen, bridges en ideeën. Als al dit materiaal klaar is, kun je die liedjes met redelijk gemak laten passen in het werkelijke script. Als door een dansje het refrein ineens twee maten later begint, dan is het makkelijk om een een muzikaal aanloopje toe te voegen. Ook kun je door transpositie je muziek aanpassen aan degene die het gaat zingen. Misschien was je concept namelijk iets te laag of te hoog voor een bepaalde vocalist. Maar waarom zou je de muziek niet in één keer goed schrijven in plaats van je conceptliedjes te verbouwen? Dit heeft alles te maken met een valkuil waar veel componisten in vallen. Een van de moeilijkste zaken voor een componist is om keuzes te maken: “wat komt hierna?” Je hebt een bepaalde natuurlijke creatieve drive nodig om een liedje af te maken. Het liedje zelf zou die drive kunnen zijn, en dan is het belangrijk dat je in het creatieve proces van het liedje niet wordt gehinderd door een plotselinge gebeurtenis op het toneel. Zo’n gebeurtenis verstoort namelijk de eigen muzikale progressie van de muziek. Zorg dat het liedje als een zelfstandig stuk muziek perfect muzikaal is, later verbouwen is dan een stuk makkelijker.
Wat is de opbouw van een musical-liedje? In principe kun je een standaard liedstructuur gebruiken. Maar waar popmuziek een vrij strakke continuïteit heeft, daar is een musical-liedje wat gevarieerder. Het is bijvoorbeeld heel interessant als de schrijver van de liedteksten tussendoor wat zinnen plaatst die totaal niet in het metrum vallen. Op zo’n moment kun je als componist een soort intermezzo toevoegen waar je in een normaal popliedje de plek niet voor zou hebben. Juist door dit soort intermezzo’s ontstaan enerverende musical-liedjes. Dus als een gegeven liedtekst even niet in het metrum zit: zie het als een kans!
Hoe maak je al de verschillende liedjes toch uniform? Het antwoord is eenvoudig, maar de praktijk is minder eenvoudig voor de meesten. De simpelste oplossing is door delen van het ene liedje te integreren in het andere liedje. Wat ook zou kunnen is dat de melodie van het ene liedje ergens een tegenmelodie heeft, of een decoratief ‘krulletje’ in de instrumentatie. Je zou zowel de tegenmelodie als dat decoratieve krulletje apart kunnen nemen en die vervolgens uitbouwen tot een zelfstandig thema. Filmcomponist Jerry Goldsmith stond erom bekend dat hij vaak delen uit een eigen thema opnieuw gebruikte in een ander thema van dezelfde film. Zo ontstond voor de luisteraar geleidelijk aan een duidelijke (maar meestal onbewuste) samenhang.
Hoe verbouw je je bestaande liedje zodat het het verhaal volgt? Allereerst moet je aanvoelen (en componisten voelen dat gelukkig goed aan) welke akkoorden en bewegingen overeenkomen met een bepaalde literaire emotie. Een majeurakkoord is een blij akkoord, een mineurakkoord is een verdrietig akkoord. Een mineur-7 (of mineur-septiem) is een boos akkoord, en een majeur-7 is een ontspannen akkoord. Zo zijn er aan elk akkoord wel toepassingen te koppelen. Als in een liedje, in eerste instantie in mineurstemming, volgens het script ineens iets moois gebeurt, dan kun je prima dat liedje verbouwen zodat het in majeur speelt. Als er een snelle scene is, dan kun je een bestaand stuk muziek versnellen. Niet door het tempo te verhogen – dat is muzikaal lang niet altijd wenselijk – maar door de muziek te decoreren met snelle bewegingen.

Ben jij een beetje musical-minded? Welke musical is ‘the ring to rule them all’? Les Mis? Of toch The Phantom? Laat een reactie achter!

Zie ook

» Oldskool-compositie voor starters
» Muziektheorie: móet je dat leren als muzikant?
» Hoe klink ik als… filmcomponist Hans Zimmer
» Hoe klink ik als… filmcomponist John Williams
» Hoe schrijf je kerstmuziek?

» Muzieknotatie-software
» MIDI-keyboards
» DAW-software
» Alle Studio & Recording-producten

Maarten | Bax Music

Maarten, sinds 2012 fulltime copywriter bij Bax Music, is journalist, muziektechnoloog en componist met credits in tv, film, games en theater. Hij geeft graag tekst en uitleg over alles wat muzikaal gebruikt kan worden.