De drie piano-pedalen, waar dienen deze voor?

Of je nu een akoestische of digitale piano aanschaft, in veel gevallen is deze standaard voorzien van drie pedalen. Zo niet, dan is er soms de optie om drie pedalen aan te sluiten. Maar wat doet al die voetbediening op een vleugel of staande piano eigenlijk? Bax Music productexpert Marc van den Hurk zal de pedalen één voor één behandelen!

Drie pedalen, van rechts naar links

Als je piano leert spelen, dan heb je vaak al je handen vol aan de 88 witte en zwarte toetsen, en dan gaat je aandacht niet naar de pedalen. Okee, het sustain-pedaal (rechter pedaal) wellicht wel, maar de andere twee? Dat ga ik eens nader bekijken in dit blog. Laten we beginnen met het benoemen van de drie pedalen. Van rechts naar links zie je sustain, sostenuto en una corda. Ik ga even van een akoestische piano uit. Bij een digitale is de volgorde ook hetzelfde, alleen bij sommige modellen kun je aan één of meer pedalen een andere functie toewijzen. Bijvoorbeeld de Yamaha CVP modellen: daar is het linker pedaal bij sommige klanken een pitch bender, een leslie voor een orgelgeluid, et cetera.

Het sustain-pedaal

Een sustain-pedaal, ook wel galmpedaal genoemd of damper pedal in het Engels, is een van de meest gebruikte pedalen op een piano, maar ook op synths en keyboards. Het Engelse woord ‘damper’ wordt vaak gebruikt als je het over akoestische piano’s hebt, omdat met het indrukken van het pedaal de dempers van de snaren worden getild. Dit is mechanisch, wat bij een digitale piano of synthesizer natuurlijk niet zo is: daar is het een parameter. Sustain betekent aanhouden, en dat is dan ook wat er gebeurt als je het pedaal indrukt. De klank van de toon of het akkoord dat je speelt, blijft gewoon aanhouden als je de ingedrukte toets(en) loslaat. Net zo lang totdat je het pedaal loslaat, of de klank uit zichzelf uitsterft. Het vergt wat oefening en ook is de timing van wanneer je het pedaal indrukt belangrijk, maar als je het onder de knie hebt, krijg je een vloeiende overgang van tonen of akkoorden. Daarnaast zorgt het voor een rijker geluid. Want doordat dit pedaal de dempers van de snaren haalt, kunnen de andere snaren opeens gaan meetrillen met de tonen die je hebt aangeslagen. Je kunt het in feite gebruiken als een soort nagalm. In bladmuziek wordt aangegeven wanneer je het pedaal dient in te drukken en weer los te laten. Dit wordt aangegeven met ‘Ped’. Overigens kun je op een akoestische piano nog een beetje experimenteren met de sustain-klank door het sustainpedaal deels in te drukken.  Deze ‘half pedal’-techniek wordt soms ook nagebootst op (duurdere) digitale piano’s. Dit staat dan in de specificaties aangegeven.

Het Sostenuto-pedaal

Het middelste pedaal is het sostenuto-pedaal. Dit is ook het pedaal wat vaak voor verwarring zorgt, want het lijkt qua functie erg veel op het sustain-pedaal.  Sostenuto komt van het Italiaanse woord sostenere, wat aanhouden betekent. In muziek-terminologie is het een term die bovendien meerdere betekenissen kan hebben, maar in dit geval is het dempen. (Je komt soms ook ‘adagio sostenuto’ tegen, maar dat is een tempo-aanduiding die wil zeggen dat je hetzelfde tempo moet aanhouden.) In het geval van het pedaal worden enkel de tonen van de toetsen die je op dit moment indrukt aangehouden. Ook dit type sustain houdt vanzelfsprekend aan totdat je het pedaal loslaat. Maar hoe gebruik je dit in de praktijk? Je kunt nu bijvoorbeeld een akkoord met je linkerhand aanslaan en het sostenuto-pedaal indrukken, waarna je weer twee handen vrij hebt om een wat meer gecompliceerdere partij te spelen. Die partij zal dus – in tegenstelling tot bij het sustain-pedaal – niet doorklinken, terwijl het akkoord wel blijft doorklinken! Het wordt dus geen brij van klanken.

Sostenuto-pedaal bij rechtopstaande piano’s

Bij rechtopstaande piano’s heeft het middelste pedaal bijna altijd een andere functie. Bijvoorbeeld de functie van oefenpedaal, waarbij het geluid heel sterk wordt gedempt. Mooi is anders, maar je kunt nu wel oefenen zonder huisgenoten of buren al te veel te storen. Het is niet ongewoon dat je zo’n oefenpedaal kunt vastzetten, zodat je je voet er niet heel de tijd op hoeft te houden. Maar goed, dit betekent wel dat – alles bij elkaar – een groot deel van de piano’s geen sostenuto-pedaal heeft. Mede om die reden wordt er in bladmuziek zelden om gevraagd!

Het una corda-pedaal

Het meest linker pedaal is het una corda-pedaal (‘soft pedal’). Ook dit is een Italiaans woord, wat één snaar betekent. Het gaat bijna op een taalles lijken, maar het maakt het wellicht iets duidelijker. Om beter te begrijpen wat dit pedaal doet, weer even een kleine uitleg over de werking van een piano. De meeste snaren van een akoestische piano zijn eigenlijk groepen van twee of drie snaren per toon, maar zijn dusdanig afgestemd dat ze als één klank klinken. Door meerdere snaren in plaats van één snaar per toon te gebruiken, krijg je een rijkere klank, wat we unison noemen. Wanneer je een toets indrukt, raakt de betreffende hamer in veel gevallen dus meerdere snaren tegelijk. De una corda-klank is echter een wat meer gedempte klank en heeft ook minder boventonen (een natuurlijk klank bestaat altijd uit een grondtoon met een reeks boventonen). Bij akoestische vleugels worden bij het indrukken van het una corda-pedaal de hamers naar rechts geschoven (het hele klavier zul je zien meeschuiven!) zodat deze nog maar één of twee snaren per toon aanslaan of – bij enkelvoudige snaren – de snaar met een ander deel van de hamer aanslaan. Overigens was het effect van dit pedaal bij vleugels van een paar eeuwen terug veel duidelijker te horen en kon je zelfs subtiele klankverschillen maken door het pedaal verder of minder ver in te drukken.

Una corda-pedaal bij rechtopstaande en digitale piano’s

Bij een ‘upright’, ofwel een staande akoestische piano, worden de hamers bij het indrukken van het linker pedaal iets dichter naar de snaren gebracht, waardoor dit effect min of meer wordt benaderd. Waarom het wel bij vleugels volledig werkt, heeft met de constructie van het hamer-mechanisme te maken. Aangezien een vleugel groter is, is er ook meer ruimte voor zulke mechanische aanpassingen. Uiteraard werkt het una corda-pedaal bij een digitale piano wél net zoals bij een vleugel, want het effect wordt hier niet mechanisch maar digitaal aangestuurd. En zoals eerder vermeld: het kan bij een digitale piano natuurlijk altijd zo zijn dat het linkerpedaal aan een andere functie wordt toegewezen vanuit de fabriek.

Zijn er nog andere piano-onderwerpen die je graag behandeld wilt zien? Laat een reactie achter!

Zie ook

» Digitale piano kopen – De 10 dingen die je moet weten
» Piano of keyboard leren spelen – Alles voor de toetsenist
» Piano: geschiedenis, techniek & meer!
» Wat is het beste sustain- of expressiepedaal voor mij?
» Klassiek piano voor beginners – 6 bekende composities
» Akoestische piano of digitale piano – Wat moet ik kiezen?
» Piano spelen: juiste zithouding en houding van de handen
» Wat is aanslaggevoeligheid?
» Piano of keyboard leren spelen: ook voor volwassenen
» Wat is het verschil tussen een keyboard en een digitale piano?
» Alle digitale piano’s inclusief 3 pedalen
» Alle digitale piano’s & accessoires
» Wat is de beste digitale piano voor mij?

Hoe maakt een piano geluid? Wat is het verschil tussen een keyboard en een digitale piano? Wat is aanslaggevoeligheid? Akoestische piano of digitale piano – Wat moet ik kiezen? 5 fascinerende feitjes over de piano Digitale piano kopen – De 10 dingen die je moet weten