Podium-verlichting: help mij kiezen!
Gepubliceerd op donderdag 14 februari 2019
Of je nu gaat optreden met je band of je bent DJ en doet drive-in-shows, verlichting is essentieel voor een goede sfeer. Maar welke podium-verlichting creëert de juiste sfeer voor jouw evenement? Parren, blinders, strobes, moonflowers, derby’s, moving heads, scanners, lasers, halogeen, LED? Er zijn zo veel opties op de markt dat je soms door de bomen het bos niet meer ziet. In dit blog helpt Gastblogger Bo Janssens (eigenaar AudiBo Sound & Light) jou bij het kiezen van je ideale licht-opstelling op het podium.
Inhoud
- Vooraf
- Soorten podium-verlichting
- Conventionele (halogeen-)parren
- LED-‘parren’
- Losse LED’s versus multi-LED-chips
- LED-bars
- Stroboscopen en Blinders
- Rookmachines: een goede investering
- Traditionele lichteffecten
- Moving heads
- Scanners
- Lasers
- Bonus-tips
- Zie ook
Vooraf
- Ik beperk dit blog tot het type podium-verlichting dat geschikt is voor feesten, clubs, kleinere fuiven en optredens.
- Om storende herhaling te vermijden, zal ik het woord ‘lamp’ afwisselen met ‘fixture‘ en ‘armatuur‘. Beide verwijzen eigenlijk naar de behuizing van de lamp, maar worden veelal gebruikt als men het toestel in het algemeen bedoelt.
Soorten podium-verlichting
Ik deel podium-verlichting op in de volgende soorten:
Statisch licht (geen bewegende onderdelen)
- Parren
- Blinders en strobes
Effectverlichting
- Traditionele lichteffecten
- Moving heads en scanners
- Lasers
Statische verlichting
Conventionele (halogeen)-parren
Parren kwam je tot enkele jaren geleden tegen in elke discotheek. Vandaag de dag zijn deze hier vervangen door LED fixtures, maar toch kom je ze nog regelmatig tegen op andere plaatsen. Dit heeft te maken met enkele voordelen. Ze zijn erg betaalbaar: een LED fixture met dezelfde warm witte kleur en lichtopbrengst kost makkelijk vijf maal meer. Ze dimmen heel mooi, want de onderste tien procent waar veel LED fixtures van vergelijkbare prijsklasse het moeilijk krijgen en sprongetjes maken, heeft een conventionele par geen problemen mee. Er zijn ook wat nadelen. Ze zijn zeer inefficiënt: ongeveer 3,5 % van het elektrisch vermogen wordt omgezet in licht. De rest wordt omgezet in warmte, wat een probleem kan zijn als je beperkte stroomvoorziening hebt of als je in een ruimte werkt waar hoge temperaturen niet gewenst zijn. Ze hebben daarnaast een relatief korte levensduur. Van een halogeen-par mag je bij benadering 1000 branduren verwachten, terwijl een LED er 50.000 kan halen. En om gekleurd licht te verkrijgen, moet je kleurfilters gebruiken, wat de lichtopbrengst vermindert.
LED-‘parren’
Het woord ‘parren’ staat tussen aanhalingstekens, omdat ik recent van de lichtspecialist van Bax Music heb geleerd het dat het woord LED-par eigenlijk incorrect is. Het woord ‘par’ verwijst naar het woord par can waar men vooral het armatuur zelf mee bedoelt, ofwel de behuizing. De techniek en het armatuur van een LED-par heeft niet veel weg van de originele halogeen-par. Maar het woord LED-par is ondertussen zo ingeburgerd dat ik dit blijf gebruiken om verwarring te vermijden. De LED-par is overigens wel de reden dat de halogeen-parren langzaam aan het verdwijnen zijn. Hier zijn diverse belangrijke voordelen ten opzichte van een halogeen-par:
- Ze zijn zeer efficiënt. Het verlies aan warmte is praktisch te verwaarlozen ten opzichte van de lichtopbrengst.
- Ze zijn erg compact.
- Ze zijn ook redelijk robuust. Bij een halogeen-par heb je een grote, uit glas vervaardigde lamp, en een gloeidraadje dat makkelijk kan breken als de lamp een stootje krijgt terwijl deze aan staat.
- Je hebt een hele kleurenwaaier ter beschikking in één toestel.
- Uitgerust met DMX, dus geen dimmers om aan te hoeven sluiten.
- Worden niet warm. Je kan ze op de grond zetten voor uplighting zonder je zorgen te maken over brandgevaar.
Losse LED’s versus multi-LED-chips
Er zijn verschillende soorten LED-parren: deze met losse gekleurde LED’s (= budget-parren) en deze met multi-LED-chips (bij gebrek aan een beter woord, want fabrikanten gebruiken vaak hun eigen termen hiervoor!) Een multi-LED-chip is een LED-chip waarin meerdere kleuren LED’s zitten. Zo heb je bijvoorbeeld een TRI-LED-chip (= RGB). Er zijn ook QUAD- en HEX-LED-chips, wat respectievelijk RGBA of RGBW en RGBAW-UV is. Met RGBW-chips kan je een puur wit verkrijgen dankzij de toevoeging van een witte LED aan de chip. Met RGBA-chips kan je een warmer wit creëren middels de amber led. RGBAW-UV-chips hebben bovenstaande voordelen, met een extra UV LED voor een blacklight-effect. Links op onderstaande foto’s zie je telkens de Ayra ComPar 20 RGB, wat een TRI-LED (RGB) fixture is. Rechts zie je de Ayra ComPar 1. Deze heeft losse rode, groene, blauwe, amber en witte LED’s. Je kan een multi-LED-chip fixture vaak herkennen aan zijn lage aantal grotere lampjes (links). Een fixture met losse LED’s heeft een groot aantal kleinere lampjes (rechts). Zoals je kunt zien, produceert een armatuur met multi-LED-chips een veel mooiere kleurenmenging. De Ayra ComPar 20 RGB (links) produceert een mooi egaal magenta, terwijl je bij de ComPar 1 (rechts) de elementaire kleuren rood en blauw kan onderscheiden. Met losse gekleurde LED’s krijg je ook een fenomeen dat RGB-schaduw genoemd wordt. Als je bijvoorbeeld een witte kleur met RGB-LED’s mengt, krijg je meerdere schaduwen, met elk een rode, groene en blauwe tint. Dit komt doordat de individuele kleuren van verschillende plaatsen komen en dus ook onder een andere hoek op het voorwerp invallen. Dit kan storend zijn als je ze gebruikt voor uplighting tegen een oneffen muur of voor theatertoepassingen. Een multi-chip-LED heeft dit probleem niet want de kleuren worden in praktisch éénzelfde punt gemengd. Mijn conclusie is: fixtures met losse LED’s zijn leuk voor een jeugdbeweging lokaal, of een feestje. Voor verhuur, trouwfeesten en optredens zijn multi-LED-chip fixtures ideaal.
Multi-LED-chips (links) versus losse LED’s (rechts)
Verschil in kwaliteit kleurmenging multi-LED-chips (links) en losse LED’s (rechts)
RGB-schaduw
LED-bars
Het enige verschil tussen een LED-par en een LED-bar is de bouw van het armatuur. Een LED-bar is een balk, wat een bredere spreiding geeft en hem dus zeer geschikt maakt voor uplighting. Ik gebruik ze ook vaak om verticaal aan truss te hangen en in het publiek te schijnen; omdat de individuele LED-chips ver uit elkaar staan, is dit een mooi effect om naar te kijken. Sommige LED-bars, zoals de Ayra Intenz 150CB en de Ayra LED Tri-Bar 12 RGB pixelbar, zijn ook heel mooi te ‘pixel mappen’, wat betekent dat je de individuele chips kan aansturen. Zo kan je voor elke individuele LED de kleur kiezen en dimmen, in tegenstelling tot een LED-par, waar het geheel van alle LED’s precies hetzelfde doet.
Stroboscopen en Blinders
Beide effecten zijn bedoeld om af en toe even aan te zetten om een verandering in de muziek te complementeren, zoals bijvoorbeeld ’the drop’ in een EDM-nummer. Een blinder ‘verblindt’ je publiek tijdelijk en zet alles in een witte waas. Een stroboscoop doet hetzelfde, maar dan door heel korte pulsen. Het voordeel van een LED-blinder ten opzichte van een halogeen-blinder is dat deze ook in te zetten is als stroboscoop. Een halogeen-blinder kan dit niet, omdat het gloeidraadje een tijdje nodig heeft om op te warmen bij het inschakelen en om af te koelen bij het uitschakelen. Hierdoor fadet hij in en uit, wat niet echt de strakke snelle flitsen zijn die je van een stroboscoop verwacht.
Effect-verlichting
Rookmachines: een goede investering
Voor we de belichting zelf behandelen, even iets anders. Als je effectverlichting gaat kopen, is een rookmachine (of hazer / fazer) een goede investering. Deze maakt de stralen in de lucht zichtbaar en maakt je lichtshow pakken interessanter.
Traditionele lichteffecten
Deze lichteffecten zetten een ruimte vol met bewegende vakjes gekleurd licht. Het bekendste type is de zogenaamde ‘derby’. Dit apparaat heeft een set bewegende lampen achter meerdere rijen lenzen. Een voorbeeld hiervan is de Ayra TDC 180 Derby LED. Een derby-effect is mijn go-to lamp om aan te raden aan iedereen die al basislicht heeft en een eerste lichteffect zoekt. Derby’s zijn ook prima te gebruiken voor slow dances als spiegelbol-substituut (wat moeilijk op te zetten zou zijn als je bijvoorbeeld een mobiele DJ bent). Kies via DMX langzame rotatie en je vult een ruimte met langzaam bewegende witte vakjes. Daarnaast is er de moonflower, welke middels een gemotoriseerde ‘kom’ met spiegeltjes een draaiend patroon van stipjes projecteert. Een variant hierop is de goboflower. Deze variant plaatst een gobo tussen de lichtbron en de kom met spiegeltjes. Zo krijg je een draaiend patroon van figuurtjes in plaats van stipjes.
Derby-effect
Moonflower- en goboflower-effect
Moving heads
De moving head is de lamp die je tegenkomt op elk festival en elke grotere fuif. Moving heads zorgen voor krachtige bewegende stralen en kunnen gobo’s (=figuren) en kleuren projecteren. Er zijn drie types moving heads: spots, beams en washes. Er zijn ook hybride moving heads, maar deze hebben een serieus prijskaartje, dus die laten we voor dit blog buiten beschouwing. Een spot moving head heeft een brede afstralingshoek, wat belangrijk is om de gobo’s goed te zien. Gobo’s zijn overigens niet enkel bedoeld om naar de geprojecteerde figuurtjes te kijken. Ze worden ook gebruikt om de ‘kegel’ licht die je normaal uit je moving head ziet komen (in combinatie met haze/rook) op te splitsen in meerdere stralen. Dat is interessanter om naar te kijken en geeft meer ‘diepte’ aan je lichtshow. Een beam moving head komt het meeste voor op festivals, omdat ze een kleine afstralingshoek hebben. Hierdoor blijft de straal heel compact en daardoor ook erg fel over lange afstanden. Je hebt er veel nodig om een ruimte te vullen, maar het effect is indrukwekkend. Op de foto’s hieronder zie je links een beam moving head en rechts een spot moving head. Zoals je kan zien zijn bij een spot moving head de individuele stralen van een gobo mooier. Maar door de brede afstralingshoek verdwijnt dit effect sneller. De beam moving head op de foto heeft wel nog een redelijk grote afstralingshoek voor zijn soort. Duurdere versies kunnen een afstralingshoek van bijna 0° bereiken. De laatste soort moving heads zijn de wash-varianten. Ze lijken op de LED-parren omdat ze bedoeld zijn om een oppervlak te belichten en niet echt voor een spectaculair effect in de lucht. Op de geavanceerdere wash fixtures vind je wel een zoom feature waarmee je de afstralingshoek in kan stellen.
Beam moving head (links) en spot moving head (rechts)
Scanners
De scanner is de voorloper van de moving head. In plaats van het volledige armatuur te laten draaien, schijnen scanners het licht op een bewegend spiegeltje. Het nadeel hiervan is dat het bereik van dit spiegeltje erg beperkt is, terwijl een moving head vaak meer dan één volledige rotatie kan draaien (=pan) en minstens 180 graden verticaal kan bewegen (=tilt). Net zoals de halogeen-parren, zijn ze langzaam aan het verdwijnen. Ook al hebben ze meestal moderne LED-technologie van binnen, de bewegingsvrijheid is beperkt en ze zijn vaak groot en zwaar. Maar, door de weinige bewegende onderdelen kunnen ze qua prijs erg interessant zijn vergeleken met een moving head.
Lasers
Een laser onderscheidt zich van de rest van de verlichting door zijn mogelijkheid om zéér dunne stralen te creëren die heel snel en in veel gevallen ook heel nauwkeurig gestuurd kunnen worden. Je ziet ze vaak in grote clubs en op festivals, omdat ze stralen kunnen projecteren die over hun volledige afstand amper afnemen in lichtsterkte. Met één laser kan je dus een heel groot oppervlak vullen met indrukwekkende stralen. Het is wel, net zoals de eerder besproken stroboscopen en blinders, een effect dat je niet de hele avond laat aanstaan, want dan verliest het zijn ‘wow factor’. Ik deel lasers op in twee categorieën: deze met stappenmotoren en deze met galvo’s vanbinnen. Dit heeft te maken met de motoren die de spiegeltjes laten bewegen. Een stappenmotor haalt enkel lage scan-snelheden en maakt ruwe bewegingen (stappen). Deze zijn enkel geschikt als je haze hebt in de ruimte (meer daarover bij de Bonus-tips hieronder), want de projecties zijn niet meer dan enkele kribbels. In combinatie met die haze krijg je een heel cool effect van wilde dunne laserstralen door de lucht. Lasers met galvanometers of galvo’s kunnen heel nauwkeurig bewegen op hoge scansnelheden. Dit betekent dat je tekst en figuren kan projecteren, maar evengoed heel nauwkeurige waaiers in de lucht. Deze bezitten dus het beste van beide werelden: je kan er wilde stralen mee projecteren op fuiven maar evengoed logo’s en tekst mee op de muur projecteren op een trouwfeest. Let wel op: 1 Watt laservermogen is niet hetzelfde als 1 Watt LED-vermogen. Een 1 Watt ofwel 1000mW laser kan, wanneer verkeerd gebruikt, je ogen al permanent beschadigen. Dit komt door de enorm geconcentreerde lichtenergie. Waar bij een normale lichtbron de stralen uitwijden, blijven de stralen van een laser praktisch evenwijdig aan elkaar rechtdoor gaan. Hierdoor blijft de energie op eenzelfde klein oppervlak.
Bonus-tips
Als bonus twee kleine tips!
- Tip 1: Professionelere indruk maken? Koop een hazer, geen rookmachine. Met een rookmachine blaas je dikke pluimen mist je publiek in, wat niet bepaald subtiel is. Als je de stralen van je lichteffecten zichtbaar wilt maken, ben je beter af met een hazer of fazer (een hazer werkt op mineraalolie, een fazer op gewone rookvloeistof). Een hazer (of fazer) blaast middels een ingebouwde ventilator continu een dunne mist, wat je lichteffecten mooi egaal zichtbaar maakt door heel de ruimte en gedurende heel de avond.
- Tip 2: Wil je een ruimte laten baden in het licht? Koop geen tientallen LED-parren. Ik heb recent de Ayra Intenz CB150 ontdekt; als je een ruimte volledig wilt verlichten, is deze ideaal. Deze fixture is enorm krachtig! Voor binnen zou ik aanraden hem hoog te hangen (zodat je niet direct in de mensen hun ogen schijnt) en hem een beetje te dimmen. Een LED-par verlicht een relatief klein oppervlak, terwijl één CB150 door zijn superbrede afstralingshoek en hoge vermogen met gemak een grote ruimte verlicht (voor een zéér aantrekkelijke prijs ook). In onderstaande foto kan je zien dat één CB150 genoeg is om heel onze tuin te verlichten.
Heb je toevoegingen, vragen of wil je gewoon je mening delen? Ik hoor het graag! Laat hieronder gerust een opmerking achter.
Zie ook
» Sfeer creëren met licht – Kies de juiste verlichting voor je trouwfeest
» Decor-ontwerp voor concerten – 4 tips van een professional
» DMX-interface gebruiken of DMX-controller?
» Verlichting voor een Halloween-feest
» De ideale DJ verlichting-setup
» Wat is het verschil tussen DMX- en XLR-kabels?
» Hoe word ik lichttechnicus?
» De tien meest gestelde vragen over sneeuwmachines
» Lichtophanging: Wat heb je nodig en wanneer?
» Rookmachines: 5 do’s en don’ts voor een langere levensduur
» Oude verlichting ombouwen naar LED
» Wat zijn DIP-switches?
» DMX-software, waar kies je voor?
» Het gebruik van special effects
» Zijn de lasers in een lichtshow gevaarlijk?
» Tech talk: verlichting voor mobiele gelegenheden
» Lachen om LED verlichting is verleden tijd
» Wat is de beste DMX-lichtsturing voor mij?
» Wat is de beste moving head voor mij?
» Wat is het beste dimmerpack of switchpack voor mij?
» Wat is de beste rookmachine, hazer of fazer voor mij?
» Wat is de beste laser voor mij?
» Wat zijn de beste LED-lichteffecten voor mij?
» Welke confetti-producten zijn het beste voor mij?
Bo Janssens heeft een passie voor licht en geluid. Hij begon op zijn vijftiende als jobstudent te werken bij licht- en geluid-bedrijf Ampli Audiovisuals.
Ondertussen doet hij ook regelmatig licht en geluid op live-evenementen onder de naam AudiBo Sound & Light.
Goede uitleg over verschillende mogelijkheden en toepassingen. Dikke proficiat Bo Janssens. Ik begrijp wel dat je Ayra voorstelt, er zijn natuurlijk nog andere merken op de markt, maar een goed begin is toch al veel waard met het kiezen van de juiste podium verlichting. Groeten Robby